Το έργο  κυκλοφόρησε  σε μουσική Χρήστου Λεοντή και στίχους Κώστα Βίρβου. Τραγουδούν ο Στέλιος Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα και τη χορωδία Κορίνθου, ενώ τα κείμενα του Βίρβου που επιμελήθηκε ο Νικηφόρος Βρεττάκος, διαβάζει ο Δημήτρης Μυράτ. Μπουζούκια παίζουν ο Γιαννάκης Αγγέλου και ο Χρήστος Νικολόπουλος. Το εξώφυλλο φιλοτεχνείται από τον Σπύρο Βασιλείου και σας το παρουσιάζουμε στην εκπομπή "Αναμνήσεις από δίσκους και μαγνητικές ταινίες" την Κυριακή 22 Οκτωβρίου 2017 στις 12:00, από τη συχνότητα του Δημοτικού Ραδιοφώνου Ξάνθης.

Ο Βίρβος του οποίου η ποίηση είναι εμπνευσμένη από την Κατοχή, την Αντίσταση και την Απελευθέρωση, γράφει κάποια τραγούδια το 1944, στην απομόνωση των κρατητηρίων της Ελπίδος 5, όπου οδηγείται μετά από βασανιστήρια, επειδή ως μέλος της ΕΠΟΝ, πιάνεται να γράφει στους τοίχους. Εκεί, την Πρωτομαγιά της ίδιας χρονιάς, μαθαίνοντας για τους διακόσιους που τουφεκίζουν στην Καισαριανή, γράφει τα «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια» και «Ένας ξύλινος σταυρός»… Αργότερα στο βουνό γράφει και τα υπόλοιπα… Για την εισαγωγή της «Καταχνιάς» που λέει «Κλαίνε θρηνούνε τα βουνά», εμπνέεται από το αντάρτικο τραγούδι «Βαριά στενάζουν τα βουνά»…

Τα τραγούδια του δίσκου: 
1) Καταχνιά (Καζαντζίδης - Χορωδία) 
2) Πείνα (Καζαντζίδης - Μαρινέλλα) 
3) Τι κι αν με ρίξεις στο κελί (Χορωδία) 
4) Νεοζηλανδός (Μαρινέλλα) 
5) Γιατί να γίνω μάνα (Μαρινέλλα) 
6) Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια (Καζαντζίδης - Μαρινέλλα - Xορωδία) 
7) Αδελφέ Ισραηλίτη (Χορωδία) 
8) Ομηρία (Χορωδία) 
9) Ένας ξύλινος σταυρός (Καζαντζίδης - Μαρινέλλα) 
10) Το τραγούδι της ειρήνης (Χορωδία)

Ακούστε την εκπομπή:

Στην «Καταχνιά» είναι η πρώτη και μια από τις ελάχιστες φορές που η φωνή του Καζαντζίδη, καταγράφεται μαζί με χορωδία. Οι κριτικές στον τύπο είναι διθυραμβικές και γνωρίζει πλατιά αποδοχή. Τα «Δεν θέλω να μου δέσετε τα μάτια», «Ένας ξύλινος σταυρός», «Πείνα», «Γιατί να γίνω μάνα», «Ομηρία», «Τι κι αν με ρίξεις στο κελί» κυκλοφορούν παράλληλα και σε 45άρια.
 

Έχει καταγραφεί μάλιστα και μια ανέκδοτη ζωντανή ηχογράφηση τα τελευταία χρόνια, με τον Καζαντζίδη να τραγουδά με την κιθάρα του, σε μια παρέα φίλων, ένα απόσπασμα από το «Αδελφέ Ισραηλίτη». Κι εδώ καταρρίπτεται κάθε μύθος που, παρουσιάζοντας τον Καζαντζίδη σα ρατσιστή, λέει πως μισούσε αυτό το λαό. Η κόντρα του ήταν με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ιδιοκτήτη της εταιρείας με την οποία συνεργαζόταν επί σειρά ετών…

Το έργο κυκλοφορεί και σε cd ενώ το 2000 παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με τραγουδιστές τους Λάκη Χαλκιά και Νένα Βενετσάνου. Είναι δε χαρακτηριστικά αυτά που λέει ο συνθέτης σε πρόσφατη συνέντευξή του στον Γιώργο Τσάμπρα (o συνθέτης βέβαια λανθασμένα αναφέρει ότι η «Καταχνιά», κυκλοφόρησε την ίδια μέρα με το «Άξιον Εστί»):

Ο τρόπος που τραγουδά ο Καζαντζίδης στην «Καταχνιά» που είναι άλλος, δεν είναι ο Καζαντζίδης που τραγουδά την ίδια εποχή στα λαϊκά τραγούδια, είναι διδαγμένος ή τα τραγούδια τον πήγαν εκεί; 
X. Λεοντής: Νομίζω ότι παρόλο που ήμουνα πολύ νέος, ήμουν παιδάριο, όπως το λένε, 23 χρονών, φαίνεται ότι του μετέφερα έναν ενθουσιασμό κι επειδή ο ίδιος είχε ένα ένστικτο κι ένα ταλέντο να διακρίνει αυθεντικά πράγματα και ίσως και η ιδεολογία του ταίριαζε με αυτά που τραγουδούσε και δεν τα’ χε ξανατραγουδήσει, του κάλυπτε ένα πολύ μεγάλο μέρος της δικής του προσωπικότητας. Έτσι νομίζω και μάλιστα ένα στοιχείο που πολλές φορές κουβεντιάζουν για τον Καζαντζίδη, είναι ότι τραγούδησε, ας πούμε τους καημούς του λαού, κλαψούρικα τραγούδια και της ξενιτιάς κλπ. Και αποκρύπτουν την άλλη πλευρά του Καζαντζίδη που τραγούδησε και την «Καταχνιά», τραγούδησε τραγούδια που είχανε ένα ψυχικό σθένος, που ήταν το αντίθετο από το κλάμα και την μοιρολατρία που μπορεί να υπήρχε σε προηγούμενά του τραγούδια…

Και με πολύ θαρραλέο και δυναμικό τρόπο…. 
Χ. Λεοντής: Ακριβώς γι’ αυτό πιστεύω ότι και ο ίδιος το ασπάστηκε μέσα του, το εγκολπώθηκε, ας πούμε, αυτό το στοιχείο της Αντίστασης. Και δεν είναι τυχαίο το ότι αμέσως το αγκάλιασε όλος ο ελληνικός λαός, γιατί μέχρι τότε δεν υπήρχε τίποτα που να εκφράζει την Εθνική Αντίσταση. Και το «Άξιον Εστί» κυκλοφόρησε την ίδια μέρα. Αλλά οι παλιοί τουλάχιστον αντιστασιακοί την «Καταχνιά» θεωρούνε δικό τους έργο. Οι νεώτεροι, επειδή ήταν σε μια άλλη ποίηση πιο έλλογη, ας πούμε, του Ελύτη και μια άλλη φόρμα πιο σύνθετη θεώρησαν πιο δικό τους το «Άξιον Εστί»…

Πηγές:
- Κώστας Βίρβος «Λαϊκή στιχουργική ανθολογία» (Βιβλιοεκδοτική Αναστασάκη 1989) 
- Συνέντευξη του Χρήστου Λεοντή στον Γιώργο Τσάμπρα στο Β’ πρόγραμμα ΕΡΑ (22-5-2010