Μάρκος Αυρήλιος και Ιουλιανός: Οι φιλόσοφοι Αυτοκράτορες. Γράφει ο Γιώργος Μπόσκου

 

Στη μακραίωνη ιστορία της Ρώμης, ξεχωρίζουν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, που διακρίθηκαν τόσο στο πεδίο της κρατικής εξουσίας όσο και στα γράμματα και στις τέχνες. Ειδικά στη χωρία των Αυτοκρατόρων, διακρίνονται δύο προσωπικότητες, που διέπρεψαν τόσο ως ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί αλλά και ως άτομα με ήθος, αρχές, ευαισθησίες και έντονες φιλοσοφικές ανησυχίες: Ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Ιουλιανός.

Ο Μάρκος Αυρήλιος έζησε και μεγαλούργησε κατά τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. Γεννήθηκε το 121 μ.Χ. και κυβέρνησε τη Ρώμη από το 161 ως το 180 μ.Χ. Ήταν μέλος  της δυναστείας των Αντωνίνων. Υπήρξε ο τελευταίος από τους λεγόμενους «πέντε καλούς Αυτοκράτορες», με τους τέσσερις προηγούμενους να είναι, κατά σειρά διαδοχής, ο Νέρβας, ο Τραϊανός, ο Αδριανός και ο Αντωνίνος Πίος, τον οποίο και διαδέχτηκε ο Μάρκος Αυρήλιος. Το προσωνύμιο αυτό τους δόθηκε χάρη στη συνετή και αξιοκρατική διακυβέρνηση τους.

Οπότε, ο Μάρκος Αυρήλιος είχε την τύχη να γεννηθεί στην εποχή που η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βρισκόταν πλέον στο απόγειο της δύναμης και της ακμής της, έχοντας απλώσει τις κτήσεις της από Ανατολή σε Δύση, σε όλη σχεδόν τη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά έχοντας παράλληλα εξαπλωθεί και προς Βορρά, κατακτώντας τα βάρβαρα γοτθικά φύλα της Κεντρικής Ευρώπης καθώς και τους Κέλτες της  Βρετανίας, φτάνοντας τα όρια της μέχρι και την Καληδονία (σημερινή Σκοτία).

Το εκπαιδευτικό του υπόβαθρο υπήρξε μεγάλο. Διδάχτηκε από μερικούς από τους καλύτερους διανοούμενους της εποχής του: Ο Ευφορίων του δίδαξε λογοτεχνία, ο Γέμινος δράμα, ο γνωστός Ηρώδης ο Αττικός την ελληνική ρητορική, ο Αλέξανδρος ο Κοτυεύς την ελληνική γλώσσα και πολλοί άλλοι ακόμη σημαντικοί του προσέφεραν έναν ευρύτατο πλούτο γνώσεων, που έθεσαν τα θεμέλια της πνευματικής του διάστασης.

Από νωρίς τον κέντρισε το ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία. Έγινε οπαδός της σχολής των στωικών φιλοσόφων και η σκέψη του επηρεάστηκε ιδιάιτερα από τον Επίκτητο, έναν σημαντικό Έλληνα ηθικό στωικό φιλόσοφο. Εξαιτίας αυτών των επιρροών, εξελίχθηκε σύντομα και ο ίδιος σε έναν από τους πιο σημαντικούς στωικούς φιλοσόφους.

Η μεγάλη κληρονομιά που έχει αφήσει ο Μάρκος Αυρήλιος στη φιλοσοφία είναι το πολύ σημαντικό έργο με τον τίτλο «Τα εις εαυτόν». Γράφτηκε στα ελληνικά, που ήταν η γλώσσα των μορφωμένων Ρωμαίων.

Το συγκεκριμένο έργο διαπνέεται από τις αρχές της στωικής φιλοσοφίας. Αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα σημαντικό φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω σε μια διακυβέρνηση με γνώμονα το καθήκον και την εξυπηρέτηση του συνόλου. Μέσω του έργου αυτού, ο Μάρκος Αυρήλιος θέλησε να απαντήσει στο αγωνιώδες ερώτημα για το πώς μπορεί να κατακτήσει κάποιος την ευδαιμονία. Με βάση τις στωικές αρχές, ο φιλόσοφος αυτοκράτορας απαντά ότι θα πρέπει να απαλλαγούμε από έντονα συναισθήματα και πάθη, να αδιαφορήσουμε για τα υλικά αγαθά και να επιδιώξουμε την εσωτερική αρμονία και γαλήνη.

Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν σκόπευε να δημοσιεύσει το συγκεκριμένο συγγραφικό του πόνημα, γιατί πίστευε στην παροδικότητα των πραγμάτων και δεν επιδίωκε την  υστεροφημία. Ευτυχώς όμως, που το σημαντικό αυτό έργο κατάφερε και έφτασε στις ημέρες μας. Μέσω αυτού, καταδεικνύεται η πολύ σπουδαία ηθική και πνευματική προσωπικότητα του συγκεκριμένου Αυτοκράτορα, ο οποίος κέρδισε τελικά την υστεροφημία, ως ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους της εποχής του.

Ο Ιουλιανός υπήρξε μεταγενέστερος του Μάρκου Αυρηλίου κατά δύο αιώνες. Έζησε τον τέταρτο αιώνα μ.Χ, σε μια περίοδο για τη Ρώμη πολύ διαφορετική από αυτή που βίωσε ο Μάρκος Αυρήλιος.

Η Ρώμη κατά τον τέταρτο μ.Χ. αιώνα βιώνει σημαντικές αλλαγές, σε όλα τα επίπεδα, και δει στο θρησκευτικό, καθώς ο Χριστιανισμός έρχεται πλέον να εδραιωθεί ως η νέα επίσημη θρησκεία της Αυτοκρατορίας, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Α’, του αποκαλούμενου Μεγάλου, του οποίου ο Ιουλιανός υπήρξε ανιψιός και μέλος της δυναστείας του.

Ο Ιουλιανός γεννήθηκε το 330 μ.Χ. σε μια περίοδο που αποκαλείται Ύστερη Αρχαιότητα. Είναι περίοδος σταδιακής παρακμής ων μεγάλων πολιτισμών του παρελθόντος και ανόδου των βαρβαρικών φύλων, και δει των Γότθων, που  απειλούν την ευημερία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Επίσης, είναι εποχή έντονων συγκρούσεων της νέας κρατικής θρησκείας με τους παγανιστές και τους οπαδούς των παλαιών θρησκευτικών παραδόσεων.

Ο ίδιος ο Ιουλιανός υπήρξε ο ίδιος παγανιστής, που αρνήθηκε να ασπαστεί την νέα κρατική θρησκεία, τον Χριστιανισμό. Επίσης, υπήρξε μεγάλος ελληνολάτρης, και ερωτεύτηκε από νωρίς την ελληνική φιλοσοφία. Η φιλοδοξία του ήταν να γίνει φιλόσοφος, αλλά λόγω στενής συγγένειας με την αυτοκρατορική οικογένεια, ακολούθησε αναγκαστικά πορεία σε κρατικά αξιώματα, παίρνοντας τον τίτλο του Καίσαρα της Γαλατίας, από το εξάδελφό του Αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β’. Αυτή η θέση, στην οποία μεγαλούργησε, αποτέλεσε και το σκαλοπάτι που τον οδήγησε σταδιακά στον αυτοκρατορικό θρόνο.

Ο Ιουλιανός υπήρξε μαθητής του πολύ σπουδαίου Νεοπλατωνιστή φιλοσόφου Λιβάνιου. Ο τελευταίος υπήρξε μια από τις σημαντικότερες φιλοσοφικές προσωπικότητες της Ύστερης Αρχαιότητας. Χάρη στις διδαχές του Λιβάνιου και στη καθοδήγηση του, ο Ιουλιανός αναδείχθηκε σε σπουδαίο υπερασπιστή του ελληνικού πολιτισμού, τον οποίο θέλησε να υπερασπιστεί από την παρακμή και την βαρβαρότητα της εποχής του.

Γενικά, με τις επιρροές που δέχτηκε από την νεοπλατωνική φιλοσοφία, που υπήρξε η κυρίαρχη φιλοσοφική αντίληψη της εποχής του, θέλησε να αναστήσει την παρηκμασμένη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, με βάση τις αρχές του ελληνικού πολιτισμού. Αλλά ήταν ήδη αργά και το βραχύβιο της διακυβέρνησης του για δύο μόνο χρόνια στον αυτοκρατορικό θρόνο, εμπόδισε τον Ιουλιανό να υλοποιήσει αυτό του το όνειρο.

Ο Ιουλιανός είναι μια από τις πιο παρεξηγημένες προσωπικότητες της Ιστορίας, εξαιτίας της  μεγάλης αντιπάθειας του προς τον Χριστιανισμό. Ωστόσο, υπήρξε σπουδαίος πνευματικός φάρος της εποχής του, υπέρμαχος της Ελληνικής Παιδείας, εραστής της φιλοσοφίας και πολύ ηθικός στη σκέψη και την αντίληψη. Το συγγραφικό του έργο είναι εξίσου σημαντικό με αυτό του Μάρκου Αυρηλίου, και αποτελεί τη μεγάλη  κληρονομιά ενός Αυτοκράτορα, που είχε την ατυχία να γεννηθεί στη λάθος για αυτόν εποχή. Ευτυχώς, έχει πλέον αποκατασταθεί ιστορικά, και το έργο του διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον από τους σημερινούς μελετητές.

Προσωπικότητες όπως ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Ιουλιανός, που παρά την μεγάλη κρατική εξουσία που διέθεταν, παρέμειναν ηθικά ακέραιοι και ταπεινοί ως το τέλος, θα πρέπει να αποτελούν υπόδειγμα για τον κάθε κρατικό λειτουργό αλλά και απλό πολίτη. Οι δύο αυτοί άνδρες, με όπλο τη φιλοσοφία, άφησαν μια σημαντική πνευματική παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Κατάφεραν επάξια να κερδίσουν μια θέση στο πάνθεον των μεγάλων φιλοσόφων και στοχαστών.

 

 

 

 

 

 

 

Επιμέλεια: Τηλέμαχος Αρναούτογλου

Εκπαιδευτικά
Κοινωνικά
Πολιτιστικά
Τοπικά