Πρόκειται για μια έκδοση που καταρχήν αποτίει φόρο τιμής σε όλους όσοι βάδισαν τον δρόμο της ταξικής πάλης, υφιστάμενοι αμέτρητες θυσίες δίνοντας ακόμα και τη ζωή τους. Ανάμεσα τους βρίσκονται πρωτομάρτυρες του ταξικού κινήματος και του Κόμματος, όπως ο Παναγιώτης Ζέκος, Ξανθιώτης καπνεργάτης συνδικαλιστής, από τους ιδρυτές της «Άμυνας», συνδικαλιστικό στέλεχος στην Θεσσαλονίκη, που πέθανε από τις κακουχίες στις φυλακές Καβάλας μόλις το 1920. Οι 4 νεκροί της ματωμένης απεργίας του 1928, Αθανασίου Σπύρος, Ισμαήλ Χασάν, Καραβανάς Σωκράτης, ΡαμαντάνΟγλου Μουσιά. Σύντροφοι που έδρασαν στην Ξάνθη και ήταν ανάμεσα στους 200 εκτελεσμένους της Πρωτομαγιάς του 1944. Ο Γκινές Κώστας, σερβιτόρος, ο Παπαϊωάννου Γιάννης,  ο Φάβας Κώστας, καπνεργάτης, υποψήφιος του Παλλαϊκού Μετώπου το 1936, ο Δαλδογιάννης Σταμάτης, γραμματέας του σωματείου επισιτισμού της Ξάνθης του 1927,  ο Κερκυραίος δάσκαλος  Χυτήρης Κώστας. Ο καπνεργάτης Νικολαϊδης Βαγγέλης που πέθανε από την πείνα τον χειμώνα του 41 -42 στον Άη Στράτη. Ο καπνεργάτης Χρήστος Ζησάκης που εκτελέστηκε στο στρατόπεδο Παύλου Μελά γιατί αρνήθηκε να βουλγαρογραφεί. Ο νεολαίος Γουλιμάρης που πέθανε στην Ανάφη το 1941. Τέλος, ο Αχτσιβασίλης Πάτροκλος, εμποροϋπάλληλος που διατέλεσε και γραμματέας της ΟΚΝΕ στην Ξάνθη και εκτελέστηκε στο Κούρνοβο στις 6 Ιούνη του 1943 και το μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, στέλεχος του ταξικού εργατικού κινήματος, 2 φορές βουλευτής της εκλογικής περιφέρειας Ροδόπης που περιλάμβανε την Ξάνθη, καπνεργάτης Βασίλης Βερβέρης που εκτελέστηκε στις 12 Δεκέμβρη του 1943 στο Χαϊδάρι.

 

Το αίμα των συντρόφων που σκοτωθήκαν, οι θυσίες των δεκάδων που φυλακιστήκαν, εκτοπιστήκαν, διωχτήκαν από τις δουλειές τους, όπως παρακολουθούμε στις σελίδες της έκδοσης λιπαίνει το έδαφος που δουλεύουμε σήμερα. Μελετώντας την πείρα από την δράση των προγόνων της τάξης μας επιδιώκουμε να γίνουμε πιο ικανοί στον αγώνα για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος σήμερα, να πάμε στο τέρμα τον αγώνα για έναν κόσμο λέφτερο, ανοιχτό, γεμάτο ελπίδα, τον σοσιαλισμό – κομμουνισμό.

Η παρουσίαση της έκδοσης μια βδομάδα πριν τα Ελευθέρια της Ξάνθης θέλει να βάλει στο προσκήνιο της συζήτησης την κυρίαρχη κοινωνική δύναμη, τους παραγωγούς του πλούτου, την εργατική τάξη.

Πολλές φορές ακούμε για την μπελ επόκ της Ξάνθης, τον καπνό που αταξικά έφερε πλούτη και χαρά στην Ξάνθη. Ακούμε για τη ζωή της αστικής τάξης στην Ξάνθη, για τους ευεργέτες. Καμιά φορά βέβαια ακούγεται πως υπήρχαν και καπνεργάτες που ζούσανε άσχημα και κάνανε αγώνες αλλά μέχρι εκεί. Το γενικό μότο είναι αυτό που προωθούν και σήμερα τα αστικά κόμματα. Η καπιταλιστική ανάπτυξη, οι επενδύσεις που θα φέρουν ευημερία σε όλους.

 

Η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας  επιδιώκει να φωτίσει την πραγματική ζωή των χιλιάδων καπνεργατών και άλλων εργαζομένων στην Ξάνθη του Μεσοπολέμου. Να παρουσιάσει τους σκληρούς αγώνες που κάνανε για την βελτίωση της ζωής τους, τη δύναμη της οργανωμένης πάλης μέσα από το ταξικό καπνεργατικό σωματείο «Άμυνα» και στη συνέχεια «Αναγέννηση». Τη σύνδεση αυτού του αγώνα με το Κομμουνιστικό Κόμμα που όλο αυτό το διάστημα καταγράφει μια επιρροή της τάξης του 25 – 40% στις εκλογικές αναμετρήσεις, προφανώς μεγαλύτερη επίδραση στην κοινωνική ζωή.

Στην εισαγωγή παρουσιάζεται πως η ανάπτυξη της καλλιέργειας του καπνού, των καπνομάγαζων στην Ξάνθη πάει χέρι χέρι με την προσπάθεια των καπνεργατών να βελτιώσουν τη ζωή τους μέσα από την οργάνωση και τον αγώνα. Μαθαίνουμε για την απεργία του 1879, για την ίδρυση του σωματείου στις αρχές του 20ου αιώνα. Βασικό επίδικο οι ώρες εργασίας. Σε άρθρο του Ριζοσπάστη στις 23.8.1927 αναφέρεται: «από πολλές δεκαετηρίδες στην Ξάνθη η αρχή και το τέλος της δουλειάς των καπνεργατών εγένετο με το κτύπημα της καμπάνας του συνδικάτου. Τούρκοι και Βούλγαροι καταχτητές που επέρασαν απ΄εκεί εσεβάσθησαν το δικαίωμα αυτό των καπνεργατών, δικαίωμα που τους προάσπιζε απέναντι κάθε αυθαίρετης παραβιάσεως του κανονισμού περί ωρών εργασίας».

Το υπόλοιπο βιβλίο χωρίζεται στα εξής μέρη.

 

Το χρονολόγιο του ταξικού εργατικού κινήματος που περιλαμβάνει το πρώτο μέρος με τη δράση των καπνεργατών χρόνο με το χρόνο από το 1920 μέχρι το 1936 και το δεύτερο μέρος με τη δράση σωματείων σε άλλους κλάδους (οικοδόμους, επισιτισμό, ραφτεργάτες, υποδηματεργάτες, κουρείς εργάτες).

Κάτω από τον τίτλο Η επιρροή του ΚΚΕ στην Ξάνθη στο Μεσοπόλεμο περιλαμβάνονται τα εξής κεφάλαια: 

οι εκλογικές μάχες, εθνικές και δημοτικές, της περιόδου. Μέσα από δημοσιεύματα του Ριζοσπάστη παρακολουθούμε πέρα από τη μεγάλη επιρροή του Κόμματος στην πόλη της Ξάνθης και τον τρόπο δουλειάς, πώς εντάσσεται η εκλογική μάχη στην προώθηση της στρατηγική του ΚΚΕ. 

Ο Κομματικός Τύπος. Εκεί μαθαίνουμε για την κυκλοφορία τοπικής εφημερίδας του ΚΚΕ στην Ξάνθη με τον τίτλο «Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ»  στις αρχές της δεκαετίας του 1930 αλλά και την έκδοση της τουρκόφωνης εργατικής εφημερίδας «Γενή Ζιά» στην πρώτη πενταετία του 1920.

 

Η ΟΚΝΕ που στην Ξάνθη ιδρύεται Σεπτέμβρη – Οκτώβρη του 1923. Ακολουθεί η παρουσίαση του Α΄συνεδρίου εργατοαγροτικής νεολαίας Ξάνθης το 1927

Παρουσίαση της ηγετικής μορφής του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος και του Κόμματος, του καπνεργάτη Βασίλη Βερβέρη. Ο Βασίλης Βερβέρης γεννήθηκε το 1891, πιθανά στα Κιμμέρια από μετοικούντες από το Άργος Ορεστικό (Χρούπιστα). Είναι μέλος του Κόμματος από την ίδρυσή του το 1918. Διατελεί γραμματέας της ηρωικής Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδας και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ενωτικής ΓΣΕΕ. Είναι από τους πρώτους γραμματείς της Κομματικής Οργάνωσης Ξάνθης, το 1924, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος από το 1934. Υποψήφιος Δήμαρχος Ξάνθης το 1929 και το 1934, εκλεγμένος βουλευτής της εκλογικής περιφέρειας Ροδόπης που περιλάμβανε και την Ξάνθη το 1932 και το 1936. Φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές για την συνδικαλιστική και πολιτική του δράση. Ήταν στην απομόνωση της Ακροναυπλίας από το 1938, ένας από τους εκατοντάδες Έλληνες κομμουνιστές πολιτικούς κρατούμενους που παραδόθηκαν από το φασιστικό καθεστώς του Ι.Μεταξά στους Γερμανούς ναζιστές. Εκτελέστηκε από τους ναζί στις 12 Δεκέμβρη του 1943 στο Χαϊδάρι. Κι όμως, όλα αυτά τα χρόνια ούτε ένα σημείο στην πόλη δεν θυμίζει αυτόν τον άνθρωπο που συμβολίζει την Ξάνθη του Μεσοπολέμου, την Ξάνθη των καπνεργατών. Φέτος, στα πλαίσια και των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Ξάνθης, η Λαϊκή Συσπείρωση Ξάνθης θα κατέθεσει αίτημα προς το Δημοτικό Συμβούλιο Ξάνθης για την μετονομασία της οδού Μπροκούμη που συνδέει την οδό Καπνεργατών με το μνημείο των πεσόντων καπνεργατών του 1928 σε οδό Βασίλη Βερβέρη. 

 

Ακολουθούν δυο παραρτήματα.

 

Το πρώτο παράρτημα περιλαμβάνει το κεφάλαιο Γ1 του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ (1918 -1949) «Σύνοψη βασικών συμπερασμάτων από την πάλη του ΚΚΕ το Μεσοπόλεμο». Θέλουμε και η έκδοσή μας να συμβάλει στην προσέγγιση του Δοκιμίου Ιστορίας του Κόμματος, το οποίο μέχρι το τέλος του 2019 θα παρουσιάσουμε σε νέα βιβλιοπαρουσίαση.

Το δεύτερο παράρτημα επιδιώκει να ανοίξει πλευρές που από μόνες τους θα μπορούσαν να είναι ολόκληρα κεφάλαια, όπως ο μουσικογυμναστικός σύλλογος «Εργατική Πρόοδος», ο ρόλος στη στήριξη φυλακισμένων και εξορίστων της Εργατικής Βοήθειας, η παρουσία της οθωμανίδας καπνεργάτριας Εμινέ στο αντιφασιστικό συνέδριο του 1934, οι φυματικοί, η πάλη των προσφύγων απέναντι στις προσπάθειες κατάσχεσης των σπιτιών τους από την  Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Τα αποσπάσματα από το βιογραφία του Αθανάσιου Αλεξιάδη, με λογοτεχνικό τρόπο αποτυπώνουν όλα όσα παρακολουθούμε στις σελίδες του βιβλίου. Θα μπορούσε κάλλιστα να αξιοποιηθεί από εκπαιδευτικούς και μέσα στις σχολικές αίθουσες παρουσιάζοντας την πραγματικότητα της Ξάνθης του Μεσοπολέμου. 

 

Συντρόφισσες και σύντροφοι, φίλοι και φίλες

 

Ας δούμε σε αδρές τις γραμμές τη δράση των καπνεργατών και την επιρροή του Κόμματος από το 1920 μέχρι το 1936.

Από το 1920 μέχρι το 1922 κάθε χρονιά σημαδεύεται από σκληρές απεργιακές μάχες του ταξικού σωματείου «Αμυνα»

Το 1920 διεκδικώντας σύμβαση εργασίας με αυξήσεις και δεκάμηνη εργασία

Το 1921 για την κατάργηση του φόρου 2% επί του ημερομισθίου που ίσχυε κατά τη διάρκεια της βουλγάρικης κατοχής

Το 1922 απεργία 35 ημερών για να εξισωθούν τα μεροκάματα στην Ξάνθη με αυτά της Μακεδονίας.

Εκείνη την χρονιά ιδρύεται το κίτρινο σωματείο «Αλήθεια» και περνάει σε άλλο επίπεδο η κατασταλτική πολιτική απέναντι στους καπνεργάτες με βασικό επίδικο τη διάλυση του ταξικού σωματείου. Το 1923 συλλαμβάνεται ο γραμματέας του Συνδικάτου και άλλοι 8 καπνεργάτες, το 1924 στρατός παρατάσσεται έξω από την συνέλευση του σωματείου, το 1925 λοκ άουτ και συλλήψεις 17 καπνεργατών, το 1926 συλλαμβάνεται και καταδικάζεται ο γραμματέας του Συνδικάτου. Στις δημοτικές εκλογές του Οκτώβρη, πρώτες που γίνονται στην ελεύθερη Ξάνθη εκλέγεται δήμαρχος ο καπνεργάτης Μιχάλης Λουκοβίκας. Η δικτατορία Πάγκαλου ακυρώνει τις εκλογές και με νέο νόμο επαναλαμβάνονται τον Δεκέμβρη. Εκεί αν και ο συνδυασμός παρουσιάζει άνοδο σε ψήφους από τον Οκτώβρη, εκλέγεται δήμαρχος ο αστός Χασιρτζόγλου, γύρω από τον οπίο συσπειρωθήκαν σχεδόν όλοι οι άλλοι αστοί υποψήφιοι για να μην βγει δήμαρχος ο Λουκοβίκας. Στις εκλογές του 1926 ο συνδυασμός του ΚΚΕ, Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών και Προσφύγων παίρνει περίπου 40% στην πόλη της Ξάνθης και εκλέγει βουλευτή τον Αθανάσιο Σινόκα. Το 1927 είναι μια  χρονιά με την καταστολή στο απόγειο και στόχο την καταστρατήγηση του ωραρίου. Απαγορεύεται το χτύπημα της καμπάνας η οποία και κατάσχεται. Βγαίνει μπλακ λιστ για τους δραστήριους εργάτες και δουλειά επιτρέπεται να πιάσουν μόνο όσοι είναι γραμμένοι στο κίτρινο σωματείο. Παρόλα αυτά το 1928 βρίσκει το ταξικό σωματείο ζωντανό και αναλαμβάνει η πιο ωμή βία. Την ματωμένη Τετάρτη της 13ης Ιούνη του 1928 η άγρια καταστολή έχει αποτέλεσμα 4 νεκρούς καπνεργάτες, 2 μουσουλμάνους και 2 χριστιανούς.

Τα χρόνια 1929 -1931 το σωματείο δεχόμενο απίστευτη καταστολή αναδιοργανώνεται, ανασυντάσσεται, προχωράει σε συνελεύσεις και τον Ιούνη του 1932 οι καπνεργάτες μετά από απεργία πετυχαίνουν μερική νίκη των αιτημάτων τους για αύξηση του μεροκάματου. Στα τέλη Ιούλη του 1933 σε νέα απεργία παρά την άγρια καταστολή οι καπνεργάτες νικούν. Χαρακτηριστικό στις 2 απεργίες του 1932 και του 1933 είναι πως επιτεύχθηκε κοινωνική συμμαχία με τους επαγγελματίες της πόλης που κλείσανε τα μαγαζιά τους σε ένδειξη αλληλεγγύης με τους καπνεργάτες. Είναι περίοδος που τον Σεπτέμβρη εκλέγεται βουλευτής με πάνω από 30% στην πόλη της Ξάνθη ο Βασίλης Βερβέρης.

Το 1934 το σωματείο μετονομάζεται σε «Αναγέννηση» και προχωράει στις 17 Μάη σε πετυχημένη απεργία καταδίκης της σφαγής στην Καλαμάτα. Στα μέσα Ιούνη γίνεται απεργία η οποία καταστέλλεται με συλλήψεις και καταδίκες. Σε άρθρο του Ριζοσπάστη για τις δίκες που έγιναν παρατίθεται κομμάτι της απολογίας του καπνεργάτη Αντρέα Κανάκη, γραμματέα της Κομματικής Οργάνωσης μεταπολεμικά. «Σε ερώτηση δε του εισαγγελέα προς τον σ. Κανάκη τι θα πει φασισμός και γιατί δεν πηγαίνει με το καλό στους καπνεμπόρους να παρακαλέσει για δουλειά και για παραδοχή των αιτημάτων καπνεργατών, απάντησε μεγαλόφωνα και θαρραλέα:

- Φασισμό, κύριε εισαγγελέα θα πει μεσαιωνικό και βάρβαρο καθεστώς της καταρρέουσας κεφαλαιοκρατίας, που αποβλέπει στην κατάπνιξη κάθε εκδήλωσης των εργαζομένων που σχετίζεται με την ελευθερία και την πάλη για τη ζωή και τα δικαιώματά τους και που σκοπό έχει την προετοιμασία των εργαζομένων για έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο βαρβαρώτερου του ευρωπαϊκού και του μικρασιατικού και που κατά κύριο λόγο στρέφεται ενάντια στην Σοβιετική Ένωση, στην χώρα όπου καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Επίσης τόνισε ότι: η εργατική τάξη που με τον ιδρώτα της συσσωρεύει στους κεφαλαιοκράτες αμύθητα κέρδη, ξέρει, ότι με παρακλήσεις και υπομνήματα δεν λύνονται τα ζητήματά της. Γνωρίζει ότι μονάχα με αγώνες, ακολουθώντας το παράδειγμα των Ρώσων εργατών θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της».

Το 1936 μπαίνει τον Γενάρη με την εκ νέου εκλογή ως βουλευτή του καπνεργάτη Βασίλη Βερβέρη. Με νέα ορμή οι καπνεργάτες απεργούν στα τέλη Μάρτη ζητώντας αύξηση του μεροκάματου. Η απεργία μετατρέπεται σε παλλαϊκή με στήριξη των άλλων κλάδων και των επαγγελματιών που κλείνουν τα μαγαζιά για 2 μέρες. Η απεργία στέφεται με μερική νίκη. Την Πρωτομαγιά ξεκινάει και στην Ξάνθη η καπνεργατική απεργία που οδήγησε στον Μάη του 36 της Θεσσαλονίκης. Στην απεργία που έγινε στις 13 Μάη μετά τη σφαγή στη Θεσσαλονίκη στις 9 Μάη συμμετέχουν 10.000 λαού στην απεργιακή συγκέντρωση. Στις 18 Μάη αντιπροσωπείες 30 φορέων από την Ξάνθη καταθέτουν στεφάνια στους νωπούς τάφους των νεκρών. 

Με την δικτατορία του Μεταξά σταματά η εξιστόρηση των γεγονότων κι ενδιαφέρον θα έχει στο μέλλον η προσπάθεια να αναδειχθεί η συνέχιση της δράσης του Κόμματος και σε αυτά τα πλαίσια μιας και με την κήρυξη της δικτατορίας του Μεταξά στην Ξάνθη έχουμε καπνεργατική απεργία που κρατάει 2 βδομάδες. Μαζικές ήταν το επόμενο διάστημα οι συλλήψεις αντιφασιστών. Όπως αναφέρει ο Ριζοσπάστης στις 10-11-1936. «Σε Ξάνθη, Κόρινθο, Λαμία, Κιάτο και Σουφλί έγιναν μαζικές συλλήψεις αντιφασιστών. Στην Ξάνθη ξεπερνούν τους 130, βασανίστηκαν δε συνεχώς επί 5 μέρες με ξυλοδαρμό, φάλαγγα, ρετσινόλαδο, καρφίτσες και καλάμια σε βαθμό που πολλούς αναγκάστηκαν να τους μεταφέρουν στο νοσοκομείο». Η δράση των κομμουνιστών συνεχίζεται και όπως αναφέρει ο Ριζοσπάστης στο «κλείσιμο» που δημοσίευσε ο «Ριζοσπάστης» στις 15 Δεκέμβρη 1938 για τον έρανο που προκήρυξε η ΚΕ του ΚΚΕ τον Μάη του 1938, προσφορές είχαν συγκεντρωθεί ανάμεσα σε άλλες πόλεις και από την Ξάνθη.

 

Φίλες και φίλοι, συντρόφισσες και σύντροφοι

 

Όπως αναφέρουμε στον πρόλογο της έκδοσης επιδιώκουμε αυτή να αποτελέσει έναυσμα για πιο ενδελεχή μελέτη της περιόδου του Μεσοπολέμου στην Ξάνθη από τη σκοπιά της πλειοψηφικής κοινωνικής δύναμης, της εργατικής τάξης. Νέοι ιστορικοί από την πόλη αλλά και άλλοι μπορούν να αξιοποιήσουν τις πληροφορίες που δίνει το βιβλίο για να φωτίσουν καλύτερα και βαθύτερα πτυχές της ιστορίας της εργατικής τάξης της Ξάνθης στο Μεσοπόλεμο.

Ταυτόχρονα, όμως μας απασχολεί πώς θα γίνει όπλο στα χέρια των εργαζομένων και των νέων, που ψηλαφώντας τα ίχνη των προγόνων της τάξης τους, θα ξαναβρούν το νήμα για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος, για την ενίσχυση του αγώνα για έναν κόσμο λέφτερο, ανοιχτό, γεμάτο ελπίδα, για τον σοσιαλισμό – κομμουνισμό.

Το επόμενο διάστημα θα επιδιώξουμε να γίνει θέμα συζήτησης μέσα στους μεγάλους εργασιακούς χώρους της πόλης μας, οι πληροφορίες του να αξιοποιηθούν από ριζοσπάστες εκπαιδευτικούς μέσα στις σχολικές αίθουσες. Να συμβάλει η έκδοση στο να σπάσει η μοιρολατρία που θέλουν να καλλιεργήσουν ιδιαίτερα στους νέους εργαζόμενους. Μέσα από την ιστορική πείρα να φωτιστεί η διέξοδος, να γίνει απτό πώς μόνο μέσα από την οργανωμένη πάλη σε ταξική κατεύθυνση μπορεί να βελτιωθεί η ζωή μας σήμερα. Το παράδειγμα των καπνεργατών του Μεσοπολέμου που με απίστευτες θυσίες κατόρθωσαν με την ηγεσία των κομμουνιστών συνδικαλιστών να αποσπάσουν το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών, όταν η έννοια της κοινωνικής ασφάλισης ήταν πρακτικά άγνωστη για τους έλληνες εργαζόμενους, να έχουν τα μεγαλύτερα μεροκάματα της περιόδου, φωτίζοντας ταυτόχρονα το δρόμο για μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Όπως για πρώτη φορά κερδήθηκαν δικαιώματα που δεν τα είχαν ξαναδεί οι εργαζόμενοι, με τον ίδιο τρόπο, σε μια εποχή που οι τεχνολογικές δυνατότητες δείχνουν πως μπορεί ο εργαζόμενος να ζει πλουσιοπάροχα αν γίνει κυρίαρχος του πλούτου που παράγει, θα ξανακερδηθούν. Γιατί όπως λέει και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ: όποιος την κατάστασή του έχει αναγνωρίσει, πώς να εμποδιστεί; Γιατί οι νικημένοι του σήμερα είναι οι νικητές του αύριο. Και το Ποτέ γίνεται: Σήμερα ακόμα!