Μετά από σειρά διαβουλεύσεων οριστικοποιήθηκε τελικά στις 19 Μαρτίου η Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού-προσφυγικού προβλήματος, η οποία στα κύρια σημεία της προβλέπει τα εξής:

1. Όλοι οι παράνομοι μετανάστες που θα περνούν από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά μετά τις 20 Μαρτίου 2016 θα επιστρέφονται στην Τουρκία.

2. Για κάθε Σύριο που θα επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύριος θα εγκαθίσταται στην ΕΕ.

3. Η Τουρκία θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψει το άνοιγμα νέων θαλάσσιων και χερσαίων διαδρόμων για την παράνομη μετανάστευση προς την ΕΕ.

4. Εφ’ όσον οι παράνομες είσοδοι από την Τουρκία προς την ΕΕ τερματιστούν ή μειωθούν σημαντικά, θα ενεργοποιηθεί το Εθελοντικό Σχέδιο Ανθρωπιστικής Εισόδου (επανεγκατάσταση), στο οποίο οι χώρες της ΕΕ θα μετάσχουν σε εθελοντική βάση.

5. Θα επιτυχανθεί η διαδικασία κατάργησης βίζας για Τούρκους πολίτες από την ΕΕ με ορίζοντα υλοποίησης το τέλος Ιουνίου 2016. Η Τουρκία από τη μεριά της θα εκπληρώσει μια σειρά από προαπαιτούμενα.

6. Η ΕΕ, σε στενή συνεργασία με την Τουρκία, θα επιταχύνει την εκταμίευση των αρχικά συμφωνηθέντων τριών δισεκατομμυρίων ευρώ που έχουν διατεθεί για το Ταμείο Προσφύγων στην Τουρκία. Όταν θα επίκειται η πλήρης χρήση των πόρων αυτών, η ΕΕ θα ενεργοποιήσει νέα χρηματοδότηση, η οποία θα φτάσει μέχρι το ποσό των τριών (επιπρόσθετων) δισεκατομμυρίων ευρώ έως το τέλος του 2018.

7. Η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ θα επανενεργοποιηθεί, με το Κεφάλαιο 33 να ανοίγει κατά τη διάρκεια της Ολλανδικής Προεδρίας στο Συμβούλιο της ΕΕ και τις προπαρασκευαστικές εργασίες για το άνοιγμα άλλων κεφαλαίων να συνεχίζονται με επιταχυνόμενο ρυθμό.

8. Η ΕΕ και η Τουρκία θα συνεργαστούν για τη βελτίωση των «ανθρωπιστικών συνθηκών» εντός της Συρίας.

Απότιμηση της Συμφωνίας. Κάνοντας μια πρώτη αποτίμηση της παραπάνω συμφωνίας, θα πρέπει να επισημάνουμε τα εξής:

1. Παραμένει ασαφής η τύχη των περίπου 50.000 μεταναστών και προσφύγων που ήλθαν στην Ελλάδα πριν τις 20 Μαρτίου. Σχετικώς υπήρξε μόνο κάποια γενικόλογη αναφορά για μερικές χιλιάδες μετεγκαταστάσεις στον Απρίλιο και τον Μάιο, αλλά η έως τώρα τήρηση ανάλογων συμφωνιών μας υποχρεώνει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί έως απαισιόδοξοι..

2. Ήδη έχουν διατυπωθεί ενστάσεις για τη νομική υπόσταση της συμφωνίας, αφού οι μαζικές επιστροφές προσφύγων αντίκεινται στην εξατομικευμένη μεταχείριση που ορίζει το σχετικό δίκαιο, και για να γίνει αυτό θα πρέπει η Τουρκία να χαρακτηριστεί (κυρίως από την Ελλάδα) ως «ασφαλής τρίτη χώρα»...

3. Η μετεγκατάσταση προσφύγων σε άλλες χώρες της ΕΕ τίθεται σε εθελοντική βάση και μετά τα δραματικά γεγονότα στις Βρυξέλλες είναι πραγματικά απορίας άξιο ποιά κυβέρνηση στην Ευρώπη θα δεχτεί να αναλάβει τέτοια πρωτοβουλία...

4. Η Τουρκία αποκόμισε σημαντικά οφέλη από την πίεση που άσκησε μέσω των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη: Κατ’ αρχάς φαίνεται να έχει εξασφαλίσει το ποσό των τριών δις ευρώ, ενώ σε δεύτερη φάση μάλλον έχει να λαμβάνει άλλα τρία δις ευρώ έως το 2018. Ένα άλλο όφελος πιθανώς να είναι κατάργηση της βίζας των Τούρκων πολιτών για είσοδό τους στην ΕΕ, αλλά για να γίνει αυτό η Τουρκία θα πρέπει να υλοποιήσει ορισμένα προαπαιτούμενα, με κυριότερο την επιβολή προξενικών θεωρήσεων σε υπηκόους χωρών όπως είναι το Αφγανιστάν, το Μαρόκο, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, κ.λπ. Επίσης θα πρέπει να εκδώσει διαβατήρια με ευρωπαϊκές προδιαγραφές ασφαλείας, γεγονός το οποίο αποκλείεται να γίνει έως τον Ιούνιο του 2016. Όσον αφορά την επανενεργοποίηση της «ενταξιακής διαδικασίας» της Τουρκίας στην ΕΕ, αυτή θα πρέπει να θεωρείται καθαρά διακοσμητικού χαρακτήρα, αφού επί της ουσίας καμία ευρωπαϊκή χώρα (και κυρίως η Γαλλία και η Γερμανία) δεν πρόκειται ποτέ να δεχτεί ως εταίρο μια χώρα με το πληθυσμιακό μέγεθος και τις ηγεμονικές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Αυτό άλλωστε είναι κάτι που το ξέρει και η ίδια η Τουρκία η οποία επίσης δεν το επιθυμεί... Ένα άλλο σημείο το οποίο πρέπει να προσεχθεί ιδιαιτέρως, είναι αυτό που προβλέπεται στο τελευταίο εδάφιο της συμφωνίας, το οποίο μιλά για συνεργασία ΕΕ και Τουρκίας προκειμένου να βελτιωθούν οι «ανθρωπιστικές συνθήκες» εντός της Συρίας. Ίσως εδώ κρύβεται ένα από τα πλέον σημαντικά σημεία της συμφωνίας, αφού ας μην ξεχνάμε ότι βασική επιδίωξη της Τουρκίας είναι η συμμετοχή της στις εξελίξεις στη Συρία, ειδικά μετά την άσχημη τροπή που πήραν για αυτή εξ αιτίας της στρατιωτικής επέμβασης της Ρωσίας (δημιουργία κουρδικού ημικρατικού μορφώματος στη Β.Συρία).

5. Για την Ελλάδα το μόνο ίσως όφελος το οποίο προκύπτει από την παραπάνω συμφωνία είναι αυτό που μπορεί κανείς να επικαλείται σταθερά τα τελευταία χρόνια: ότι απέφυγε το χειρότερο. Δηλαδή το να βρεθεί απέναντι σε μια αληθινά χαοτική κατάσταση, εφ’ όσον δεν προέκυπτε κάποια συμφωνία. Ακόμη και έτσι όμως η νέα κατάσταση ίσως αποδειχτεί ότι απέχει ελάχιστα από το χειρότερο, αφού από Βορράν τα σύνορα της Ελλάδας είναι ήδη σφραγισμένα, ενώ η υλοποίηση της νέας συμφωνίας εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την Τουρκία. Η Ελλάδα από την πλευρά της αναλαμβάνει την υποχρέωση να διαχειριστεί τις μεταναστευτικές ροές για λογαριασμό της Ευρώπης (!) και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει μέσα σε ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα να επιτελέσει έναν οργανωτικό άθλο, αξιοποιώντας αποτελεσματικά την υπεσχεμένη ευρωπαϊκή οικονομική βοήθεια... Και όλα αυτά – ας μην ξεχνάμε – συμβαίνουν σε μια χώρα η οποία ήδη αντιμετωπίζει μια εσωτερική ανθρωπιστική κρίση λόγω μνημονίων... Στα παραπάνω θα πρέπει επίσης κανείς να επισημάνει μια σειρά ρυθμίσεων οι οποίες υπονομεύουν την ελληνική κυριαρχία: Ο ορισμός ως συντονιστή επί ελληνικού εδάφους του Ολλανδού Μ. Φερβέι, η παρουσία Τούρκων αστυνομικών ως παρατηρητών στα ελληνικά νησιά (των οποίων οι ακριβείς αρμοδιότητες αναμένεται να προσδιορισθούν), η ενισχυμένη παρουσία της FRONTEX και η έλευση ξένων υπαλλήλων οι οποίοι θα λαμβάνουν αποφάσεις για επιστροφές μεταναστών καθιστούν τα ελληνικά νησιά ένα είδος διεθνοποιημένου εδάφους. Αν σε όλα αυτά συμπεριλάβει κανείς και την παρουσία νατοϊκών ναυτικών δυνάμεων στο Αιγαίο, τη διασπορά χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων σε όλη τη χώρα, και την αναπόφευκτη ζημιά στον τουρισμό, μπορεί να έχει μια αίσθηση των πολύπλευρων συνεπειών που (έως τώρα…) έχει η μεταναστευτική κρίση στην Ελλάδα.

Συμπέρασμα

Από τα παραπάνω έπεται ότι η συμφωνία της 19^ης Μαρτίου αποτελεί μια επισφαλή και δυσεφάρμοστη «ρύθμιση», από την οποία η Τουρκία αμείφθηκε «γενναιόδωρα» έχοντας ουσιαστικά εκβιάσει την Ευρώπη, ενώ η Ελλάδα, έχοντας ολιγωρήσει σε ολόκληρο το 2015, ανέλαβε βαριές υποχρεώσεις χωρίς να έχει κανένα βαθμό ελευθερίας. Παράλληλα η κρατική κυριαρχία της υφίσταται μια ακόμη έκπτωση, η οποία έρχεται να προστεθεί σε αυτή που προκάλεσε η χρεοκοπία και τα μνημόνια. Αυτά όμως τελικά συμβαίνουν σε μια χώρα όπου το πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να εκπονήσει και να εφαρμόσει κανέναν σχεδιασμό ή όταν – ακόμη χειρότερα - επιμένει να ζει στον φανταστικό κόσμο των ιδεοληψιών του, όπως η σημερινή κυβέρνηση... Τις συνέπειες βέβαια όπως πάντα θα τις υποστεί ο ελληνικός λαός, αλλά σε αυτή την περίπτωση και οι ίδιοι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, οι οποίοι έχουν βαλτώσει κυριολεκτικά και μεταφορικά σε μια χώρα που δύσκολα πλέον επιβιώνει και η ίδια...