Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το εργαστήρι «Πόλη και Μνήμη», το οποίο διοργάνωσε το Τμήμα Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών (ΔΠΘ), με την υποστήριξη του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, και στο οποίο συμμετείχαν μαζικά φοιτητές του τμήματος.

Όσοι συμμετείχαν γνώρισαν όψεις της αστικής μεταβολής της πόλης μας, με ειδική αναφορά στην εγκατάσταση των προσφύγων, τη μνήμη της εβραϊκής κοινότητας και το οικονομικό παρελθόν της Ξάνθης. Η γνωριμία αυτή έγινε μέσα από την ξενάγηση σε σημεία όπου εντοπίζονται «Νοερά και Ορατά Τοπόσημα της Ξάνθης», όπως ήταν και ο τίτλος του περιπάτου. Κατάλοιπα από χάνια, καπναποθήκες και προσφυγικές κατοικίες, διαλέγονται με τη διατήρηση της μνήμης της εβραϊκής συναγωγής και του πνευματικού κέντρου της εξοντωθείσας στην Τρεμπλίνκα εβραϊκής κοινότητας, στη θέση των οποίων σήμερα υπάρχουν συγκροτήματα πολυκατοικιών. Όπως σημειώθηκε, σ’ έναν δρόμο ακόμα μπορεί ο προσεκτικός περιπατητής να εντοπίσει τη συνύπαρξη διαφορετικών θρησκευτικών, γλωσσικών και πολιτιστικών βιωμάτων, και να φανταστεί την πολυχρωμία της πόλης αυτής σε ακούσματα, αρώματα και εικόνες προ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οδηγοί στον περίπατο ήταν η Υπ. Διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής κ. Ειρήνη Τσετινέ και ο Δρ.  Ηλίας Μεσσίνας, Aρχιτέκτονας-συγγραφέας, συνεπικουρούμενοι από την Επ. Καθ. Τμήμα Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών (ΔΠΘ), κ. Νατάσα Καπανδρίτη, και τον Υπ. Διδάκτωρα Αρχιτεκτονικής και Υπεύθυνο Επικοινωνίας του ΙΘΤΠ, κ. Νίκο Κοσμίδη.

Οι συμμετέχοντες, συνάντησαν το κτηριακό παρόν αλλά και το παρελθόν της πόλης, ακολουθώντας τη διαδρομή των αστικών μεταβολών με την βοήθεια  αρχειακού φωτογραφικού υλικού το οποίο διασώζει την κάποτε όψη δρόμων και γειτονιών. Το υλικό παραχωρήθηκε από τον ερευνητή κύριο Τάσο Τεφρωνίδη.

Στους δρόμους αυτούς, οι νέοι φοιτητές της Αρχιτεκτονικής, γνώρισαν πώς οι σύγχρονες αστικές ανάγκες, τα ιστορικά γεγονότα αλλά και η υπαρκτή πρόκληση της έλλειψης ευρύτερης ευαισθησίας για το αρχιτεκτονικό φορτίο οδηγούν σε μεταβολές, άλλοτε αναγκαίες και άλλοτε με αρνητικό αντίκτυπο.

Η συνέχεια του εργαστηρίου έλαβε χώρα στην αίθουσα «ΠΑΠΑΧΑΡΙΣΗ», στο ισόγειο της Καπναποθήκης «Π», όπου παρουσιάστηκε το νέο βιβλίου του κ. Μεσσίνα «ΤΟ ΣΥΝΑΓΩΙ» (Εκδόσεις Ινφογνώμων, 2023). Στην έναρξη της παρουσίασης, ο Διευθυντής του ΙΘΤΠ, κ. Ανδρέας Ματζάκος, καλωσόρισε το κοινό και παρουσίασε τα σημαντικά βήματα συνεργασίας που έχουν οικοδομηθεί τα τελευταία δύο χρόνια μεταξύ του Ιδρύματος και του Τμήματος Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών.

Από την πλευράς του, ο κ. Μεσσίνας, αναφερόμενος στο βιβλίο του, παρουσίασε μέσα από ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό και αρχιτεκτονικά σχέδια την ιστορία συναγωγών της Ελλάδας, πάρα πολλές από τις οποίες ερημώθηκαν μετά την εξόντωση της πλειοψηφίας των μελών των εβραϊκών κοινοτήτων στο Ολοκαύτωμα. Εξ αυτών, αρκετές χάθηκαν για πάντα μετά την κατεδάφισή τους και όψεις τους διασώζονται σε αποτυπώσεις από ακούραστους αρχιτέκτονες, φωτογράφους και ιστορικούς ερευνητές, οι οποίοι -όπως ο συγγραφέας- επιχειρούν ενάντια στη λήθη του χρόνου τη διατήρηση της ιστορικής και πολιτιστικής μνήμης. Ευτυχώς, όμως, υπάρχουν και εξαιρετικά παραδείγματα διάσωσης αυτών των χώρων λατρείας όπως η περίπτωση της Συναγωγής της Κω, την αποκατάσταση της οποίας επιμελήθηκε ο Αρχιτέκτονας κ. Μεσσίνας, στο πλαίσιο πρωτοβουλίας του Δήμου Κω και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου.

Ακριβώς τα ζητήματα της ιστορικής μνήμης στον χώρο, της επανάχρησης υλικών πρότερων κτηρίων σε νέα και της ανάδειξης κτηρίων ως μνημείων με συνεπακόλουθη την ανάγκη προστασίας τους, συζήτησαν οι Πρόεδροι των Τμημάτων Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών και Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ, καθηγητές κύριοι Δημήτρης Πολυχρονόπουλος και Γιώργος Τσιγάρας, με τη συμμετοχή του κ. Μεσσίνα, των μελών της επιστημονικής ομάδας διοργάνωσης του εργαστηρίου, καθώς και του κοινού. Η συζήτηση συμπεριέλαβε αναφορές στην Αγία Σοφία και στον Παρθενώνα, στην επίδραση που είχε ο Διαφωτισμός στη νέα αντίληψη περί των κτηρίων ως μνημείων, στον ρόλο των πολιτικών διαχείρισης μνήμης, στη στροφή προς νέες τουριστικές προτάσεις και στην ανάγκη διεπιστημονικής προσέγγισης αυτών των θεμάτων.

Φωτογραφίες: Νίκος Κοσμίδης και Μαριάννα Μπάρτρικ Κρανά