Του Θανάση Μουσόπουλου

Ο τραγικός πόλεμος της Ουκρανίας έφερε ανάμεσα στα άλλα στο προσκήνιο την ιστορία και τον πολιτισμό της ιστορικής αυτής χώρας, στην οποία η ελληνική παρουσία είναι σημαντική. Ήδη, κατά την Ημέρα της Γυναίκας αναφέρθηκα στη μεγαλύτερη γυναίκα ποιήτρια την Λέσια Ουκραΐνκα (Lesya Ukrainka 1871 - 1913). Σειρά έχει ο Ταράς Γριγόροβιτς Σεβτσένκο (ουκρανικά: Тарас Григорович Шевченко) Ουκρανός ποιητής και καλλιτέχνης (1814 - 1861) που έφυγε από τούτη τη ζωή σαν σήμερα, στις 10 Μαρτίου 1861.

 Το συγγραφικό του έργο θεωρείται ως βάση της νεότερης ουκρανικής λογοτεχνίας και σε μεγάλο βαθμό της σύγχρονης ουκρανικής γλώσσας. Τιμάται ως ο εθνικός ποιητής της Ουκρανίας. Το έργο του έγινε νωρίς γνωστό στο εξωτερικό και ξεκίνησε να μεταφράζεται ενώ ο ίδιος ήταν ακόμη εν ζωή, συγκεκριμένα στα πολωνικά και τα τσέχικα. Ο Σεβτσένκο εκτός από ποιητής ήταν και ζωγράφος, με ιδιαίτερη επίδοση στις ακουαρέλες. Πάνω από 1000 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, ελαιογραφιών και σχεδίου φέρουν την υπογραφή του.

Ο Τάρας Γκριγκόριεβιτς Σεβτσένκο (9 Μαρτίου 1814 - 10 Μαρτίου 1861) γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό κοντά στο Κίεβο της Ουκρανίας, (κομμάτι της Ρωσικής Αυτοκρατορίας τότε). Οι γονείς του ήταν δουλοπάροικοι ενός γαιοκτήμονα. Το 1823 πέθανε η μητέρα το και το 1825 ο πατέρας του. Τον Τάρας τον χρησιμοποιούσαν για κτηνοτροφικές εργασίες, συγχρόνως μέσω της Εκκλησίας έμαθε να γράφει, να διαβάζει και να εικονογραφεί. Το 1838 απέχτησε την ελευθερία του από τον φεουδάρχη, αφού με έρανο συγκεντρώθηκαν τα αναγκαία χρήματα. Του επιτράπηκε να δώσει εξετάσεις. Με το ταλέντο του στο σχέδιο πέτυχε στην Ανώτατη σχολή καλών τεχνών της Αγίας Πετρούπολης. Από νεαρός έγραφε ποιήματα και το 1840 εκδόθηκε η πρώτη ποιητική του συλλογή. Το 1844 τελείωσε την σχολή και επέστρεψε στην Ουκρανία. Εργάστηκε ως δάσκαλος ζωγραφικής ενώ συγχρόνως ξεκινάει να γίνεται γνωστός με τα ποιήματά του.

Το 1847 συνελήφθη από τις Ρωσικές αρχές και καταδικάστηκε για την συγγραφή ποιημάτων κατά του τσάρου σε φυλάκιση και εξορία. Του απαγορεύτηκε αυστηρά το γράψιμο. Με την βοήθεια φίλων και θαυμαστών κατάφερε να αποφυλακιστεί το 1857. Έγραψε τότε τον κύκλο ποιημάτων «Στο κελί» με εμπειρίες από την φυλακή, αρκετά διηγήματα καθώς και ποιήματα στην Ρωσική γλώσσα. Επιστρέφει στην Ουκρανία όπου αναπτύσσει πολιτική δράση υπέρ της απελευθέρωσης της Ουκρανίας από τον Ρωσικό ζυγό γεγονός που του προξενεί προβλήματα με τις Ρωσικές αρχές. Τον αναγκάζουν να φύγει από την Ουκρανία και να ζήσει υπό παρακολούθηση στην Αγία Πετρούπολη όπου και πέθανε το 1861. Ο Σεβτσένκο τιμάται από τους Ουκρανούς ως ο εθνικός τους ποιητής και ως αγωνιστής για την απελευθέρωση της χώρας από τους Ρώσους.

   Η ποιητική συλλογή που εξέδωσε το 1840  έχει τον τίτλο «Κομπζάρ». ΄Ετσι αποκαλούσαν στην Ουκρανία τους παραδοσιακούς οργανοπαίκτες. ΄Οπως οι αρχαίοι ραψωδοί περνούσαν την προφορική ιστορία από γενιά σε γενιά, υπό τους ήχους της κόμπζας, παραδοσιακού εγχόρδου.  Η Λογοτεχνική κληρονομιά του Σεβτσένκο, στην οποία η ποίηση παίζει κεντρικό ρόλο, ιδίως η συλλογή "Kobzar", θεωρείται η βάση της σύγχρονης ουκρανικής λογοτεχνίας και, από πολλές απόψεις, της λογοτεχνικής ουκρανικής γλώσσας.  Το μεγαλύτερο μέρος της πεζογραφίας του Σεβτσένκο (ιστορίες, ημερολόγιο, πολλά γράμματα), καθώς και ορισμένα ποιήματα, είναι γραμμένα στα ρωσικά, σε σχέση με τα οποία ορισμένοι ερευνητές αποδίδουν το έργο του Σεβτσένκο, εκτός από την ουκρανική, και στη ρωσική λογοτεχνία.

   Στην Ελλάδα έγινε το 2011 η παρουσίαση ενός δίγλωσσου βιβλίου για τη ζωή και το έργο του, με τίτλο «Διαθήκη». Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αλφα Πι», με πρωτοβουλία του Συλλόγου «Ουκρανο-Ελληνική Σκέψη». Κάθε Μάρτιο, οι Ουκρανοί εορτάζουν τον ποιητή τους.

    Θα παραθέσουμε τρία ποιήματα του Ταράς Σεβτσένκο.

ΔΙΑΘΗΚΗ

Σαν θα πεθάνω να με θάψετε / πάνω στών λόφων τη γωνία,

στον κάμπο τον πλατύν ανάμεσα, / στη λατρεμένη μου Ουκρανία. / Να βλέπω τα φαρδιά χωράφια μας,

το Δνείπερο και τους γκρεμνούς του / και μέρα-νύχτα ν’αφουγκράζομαι / τους βρόντους και τους βρυχηθμούς του.

Κι όταν μία μέρα φέρει ο Δνείπερος / το αίμα του εχθρού απ’ την Ουκρανία / ως κάτω στο γαλάζιο ακρόγιαλο / τότε θ’ αρχίσω νέα πορεία, / – βουνά και κάμπους θέ ν’ αφήσω

κ’ ίσα στο Θεό θα προχωρήσω / να του προσευχηθώ, μα ως τότε / δεν τον γνωρίζω το Θεό. / Θάψτε με, κι όρθιοι σηκωθείτε, / τις χειροπέδες σας συντρίψτε / και με το μαύρο, το εχθρικό / αίμα, τη Λευτεριά ραντίστε. / Κ’ εμένα στη μεγάλη σας φαμίλια κλείστε, / στη λεύτερη και νέα σας αγκαλιά

και να με μνημονεύετε μη λησμονήστε / με την καλή, τη σιγαλή σας τη λαλιά.

(Απόδοση ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ)

*

Ουκρανία

Μούγκρισε για πολύ καιρό / Μακρύ, μακρύ αίμα στις στέπες / Έτρεξε ναι μαστιγώθηκε / Έτρεξε, έτρεξε και στέγνωσε / Τα βήματα γίνονται πράσινα / Οι παππούδες λένε ψέματα, και πάνω τους / Οι τάφοι γίνονται μπλε / Λοιπόν, τι γίνεται αν η κορυφή είναι υψηλή / Κανείς δεν τους ξέρει / Κανείς δεν θα κλάψει στα συναισθήματα / Και δεν θα αναφέρω

Μόνο ο άνεμος στον ουρανό / Φυσάει πάνω από το γρασίδι / Μόνο νωρίς δροσιά / Θα καλύψουν τις πλάκες / Τα πλένει. Και μόνο ανατολή / Ξηρό, ζεστό / Τι γίνεται με τα εγγόνια; Δεν πειράζει! / Οι σπόροι  του Παναμά σπέρνονται

Ουκρανία / Μούγκρισε για πολύ καιρό / Μακρύ, μακρύ αίμα στις στέπες / Έτρεξε ναι μαστιγώθηκε / Αγώνας ημέρας και νύχτας, χειροβομβίδες /  Η γη στενάζει, λυγίζει / Λυπηρό, τρομακτικό, καλά, θυμηθείτε / Η καρδιά θα χαμογελάσει.

*

Ω Θεέ μου!

(μετάφραση Νικολάι Τουροβέροφ)

Ω Θεέ μου! Πόσο δύσκολο είναι στον κόσμο

Πόσο άθλια είναι η ζωή - αλλά θέλεις να ζήσεις,

Και θέλω να δω τον ήλιο να λάμπει

Και θέλω να ακούω τη θάλασσα να παίζει

Όπως ένα πουλί κελαηδάει, σαν ένα άλσος θροΐζει,

Καθώς ένα κορίτσι τραγουδά το τραγούδι της ...

Ω, Θεέ μου, πόσο διασκεδαστικό είναι να ζεις!

  Πρόσφατα διάβασα, ανάμεσα στα άλλα, ένα άρθρο της Μαργαρίτας Πουρνάρα με τίτλο «Ο εθνικός ποιητής της Ουκρανίας: Τάρας Σεβτσένκο, όπως Διονύσιος Σολωμός», ενώ πληροφορίες υπάρχουν στη Μηχανή του Χρόνου. Τέλος, στον 5ο τόμο της «Νέας Παγκόσμιας Ποιητικής Ανθολογίας» των Ρίτας Μπούμη και Νίκου Παπά (σελ. 2296 - 2303) εμπεριέχεται ενδιαφέρον κείμενο εργοβιογραφικό και μεταφράσεις ποιημάτων του. Θα επανέλθουμε. 

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022