Εισαγωγικό σημείωμα Θ. Μουσόπουλου

   Στην εργασία μου αυτή προσεγγίζω αρκετές πλευρές του πολύπλευρου έργου του Λουντέμη, δίνοντας έμφαση από τη μια στον αγωνιστικό χαρακτήρα των δημιουργημάτων του και από την άλλη στην προσφυγιά του 1922.

  Ξεκινώ από τη ζωή και το έργο του παρουσιάζοντας στοιχεία από το ανέκδοτο βιβλίο: ΛΟΓΙΑ   ΤΙΣ ΠΟΛΗΣ – Ταξίδι παρέα με παλιούς και νέους λογοτέχνες τις  Πόλης – Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ  (19ος – 20ος αι.) – ΞΑΝΘΗ 2016.

  Στη συνέχεια μιλώ για το βιβλίο του Λουντέμη «Ο Κονταρομάχος (Κ. Βάρναλης) παραθέτοντας αποσπάσματα από δύο εργασίες μου που αναφέρονται στη σχέση του Μενέλαου Λουντέμη με τον Κώστα Βάρναλη (από τα βιβλία μου «Ο ΘΕΙΟ-ΚΩΤΣΟ ΤΙΣ ΘΡΑΚΗΣ» 2014 και «ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΒΑΡΝΑΛΗ» 2020).

    Όσον αφορά τη Μικρασιατική Πληγή 1922, προσεγγίζουμε τη λεγόμενη Τετραλογία (Συννεφιάζει, Ένα παιδί μετράει τ΄ άστρα, Αγέλαστη άνοιξη, Κάτω απ΄ τα κάστρα τις ελπίδας), παρουσιάζοντας το περιεχόμενο και ορισμένα αποσπάσματα από το κάθε βιβλίο.

  Στην επόμενη ενότητα παραθέτουμε και σχολιάζουμε τρία χαρακτηριστικά «πολιτικά» κείμενα του Μενέλαου Λουντέμη: «Ο Μικρός Σουκρής», «Άουσβιτς» και «Είμαι Καλά».

 Ολοκληρώνουμε το βιβλίο τις με τις ενότητες: «Η θέση του Μενέλαου Λουντέμη τις Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και «Έργα του Μενέλαου Λουντέμη μεταφρασμένα σε ξένες γλώσσες». Ενώ στον Ποιητικό Επίλογο του βιβλίου συνθέτουμε ένα μικρό Ανθολόγιο στίχων του Μενέλαου Λουντέμη.

Παρουσίαση Εκδότη Μ. Σπανίδη

  Ο εκδότης του βιβλίου Μιχάλης Σπανίδης σε κείμενό του (30 Νοεμβρίου 2022) ανάμεσα στα άλλα σημειώνει:

«Ο συγγραφέας αναφέρει χαρακτηριστικά στην εισαγωγή του βιβλίου του:

 
“Το 2021, στο καλοκαιρινό τις ταξίδι στη Χαλκιδική, στην Ολυμπιάδα είδα με συγκίνηση την προτομή του Μενέλαου Λουντέμη που έφερε την επιγραφή «Ποιητής – Αγωνιστής» δύο λέξεις που τα κλείνουν όλα. Την προτομή την έστησαν πρόσφυγες για τον τις ταλαιπωρημένο πρόσφυγα Λουντέμη. Υποσχέθηκα να γράψω κάτι. Φέτος μάλιστα, χρονιά που τιμούμε τη Μικρασιατική Πληγή 1922, τις λόγος παραπάνω.

Στην εργασία μου αυτή θα προσεγγίσω αρκετές πλευρές του πολύπλευρου έργου του Λουντέμη, δίνοντας έμφαση από τη μια στον αγωνιστικό χαρακτήρα των δημιουργημάτων του και από την άλλη στην προσφυγιά του 1922” […]

    Ο Θανάσης με όπλα στην φαρέτρα του την νεανική του διάπλαση και συγκρότηση δεν διστάζει καθόλου και σε αυτό το τελευταίο πόνημά του, να αναμετρηθεί με το κάλεσμα τις εποχής του. Το δημόσιο πρόσωπό του, σιωπηλά μέσω τις γραφής του, λύνει τις ζυγούς, ενεργοποιώντας τη μάχη με το εκείθεν των ημερών.

Πρόσωπο σύμφυτο με την πολιτική και ηθική του στάση, η οποία πάντοτε ήταν ενεργή. Ο Θανάσης είναι εκείνος ο μεθοδολογικός δρόμος για να μπορέσει κάποιος να προσεγγίσει την πρότασή τις και να παρακολουθήσει τις σημάνσεις και τις συνδηλώσεις για την πολιτεία.

Με εκτίμηση

Μιχάλης Σπανίδης  Εκδότης-Βιβλιοπώλης – Σχήμα: 17Χ24 – Σελίδες : 81 – Εξώφυλλο: Σπυριδούλα Γραμμένου, Ζωγράφος»

Στη συνέχεια δημοσιεύονται τρεις βιβλιοκριτικές που παρουσιάστηκαν στο διαδίκτυο.

Ένα βιβλίο ΠΟΛΥΕΡΓΑΛΕΙΟ:

 Θανάση Μουσόπουλου, «Μενέλαος Λουντέμης (1912-1977)

Ένας πρόσφυγας ποιητής και αγωνιστής»

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ της Ελένης Ανδρέου, φιλολόγου - συγγραφέως

  Η δεύτερη φορά είναι η καλύτερη: σ’ αυτό το συμπέρασμα έχω καταλήξει χρόνια τώρα ως αναγνώστρια και δεν διαψεύδομαι ούτε τώρα.

  Κρατώ για δεύτερη φορά στα χέρια μου το ωραίο βιβλίο των εκδόσεων Σπανίδη με το εντυπωσιακό εξώφυλλο, σε σχεδιασμό της ζωγράφου Σπυριδούλας Γραμμένου. Θέμα του η ζωή και το έργο ενός από τους πιο αγαπητούς και πολυδιαβασμένους συγγραφείς, της γενιάς του ’30, και του ελληνικού σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Το βιβλίο, έκδοση του 2022, παρουσιάστηκε στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο ΙΘΤΠ με αφορμή τα 50 χρόνια προσφοράς του Θανάση Μουσόπουλου στην πόλη μας.

  Από την πρώτη φορά που το φυλλομέτρησα, σχημάτισα γι’ αυτό την εντύπωση ενός βιβλίου-πολυεργαλείου, στο οποίο ο συγγραφέας του μας χαρίζει με γενναιοδωρία τους καρπούς της μακροχρόνιας, επίμονης έρευνάς του και τα θησαυρίσματα του πλούσιου αρχείου του.

  Ήδη στον υπότιτλο του βιβλίου διαπιστώνουμε την διπλή οπτική υπό την οποία πρόκειται να γίνει η παρουσίαση του Μενέλαου Λουντέμη. Ποιητής και αγωνιστής. Δύο ιδιότητες που καθορίζονται εξίσου από μία τρίτη. Την ιδιότητα του πρόσφυγα. Κατά συνέπεια το περιεχόμενο του βιβλίου κινείται πάνω σε δύο κύριους άξονες: α) τη μικρασιατική καταστροφή και τη συνακόλουθη προσφυγιά. β) τον αγωνιστικό χαρακτήρα του έργου του Μενέλαου Λουντέμη.

Στην σύντομη «Εισαγωγή» του ο Θανάσης Μουσόπουλος μας εξηγεί τον σχεδιασμό της δομής του βιβλίου του και αμέσως μετά ακολουθεί ένας κατάλογος των έργων του Μ. Λουντέμη, στις πρώτες εκδόσεις τους.

Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου καταγράφονται η ζωή και το έργο του Μ. Λουντέμη. Ο Θ. Μουσόπουλος παρακολουθεί την οικογένεια του συγγραφέα από τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης και τη Γιάλοβα ως τον ξεριζωμό και τους ενδιάμεσους σταθμούς εγκατάστασης ως την Κοζάνη. Τον ακολουθεί στην σκληρή παιδική και εφηβική ηλικία ως την εποχή, που δάσκαλος πια, περιφέρεται σε χωριά της Κοζάνης, μέχρι την «απομάκρυνσή» του για «πολιτικούς» λόγους. Καταγράφει τα πρώτα δημοσιεύματά του και αργότερα την αναγνώριση και τη βράβευσή του με το κρατικό βραβείο πεζογραφίας το 1938, για τη συλλογή διηγημάτων «Τα πλοία δεν άραξαν». Τον ακολουθεί στους πολιτικούς αγώνες, στη συμμετοχή του στο ΕΑΜ, στη δίκη και στην καταδίκη του σε θάνατο, στην εξορία του στη Μακρόνησο, ως την απαγόρευση της κυκλοφορίας των βιβλίων του το 1958 και την απώλεια της ελληνικής ιθαγένειας το 1967, την εξορία στη Ρουμανία, τις ταξιδιωτικές αναζητήσεις του μέχρι την επαναπόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας το 1976 και την επιστροφή του στην Ελλάδα, όπου πέθανε ένα χρόνο αργότερα. Κλείνει την ενότητα αυτή παραθέτοντας μια πλούσια εργογραφία του συγγραφέα.

Στην δεύτερη ενότητα του βιβλίου, παρουσιάζεται το έργο του Μ. Λουντέμη «Ο Κονταρομάχος», για τον Κώστα Βάρναλη. Ευκρινώς αναδύονται μέσα από το κεφάλαιο αυτό η εποχή, οι πνευματικοί άνθρωποί της, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί τους για την κοινωνία, την πολιτική, την τέχνη τους. Κοφτερά μυαλά και κοφτερές γλώσσες και οι δύο φίλοι και σύντροφοι, Μ. Λουντέμης και Κ. Βάρναλης, σφραγίζουν την εποχή τους με μια ιδιαίτερη στάση ζωής: κονταρομάχοι και οι δύο σε ό,τι προσπαθεί να καταβάλει το ελεύθερο πνεύμα τους, «Γιατί άξιος της ζωής είναι κείνος που ρίχνει όλα του τα μπαρουτόβολα καταπάνω στο στόχο.»

Στην Τρίτη ενότητα του βιβλίου παρουσιάζεται η τετραλογία του Μ. Λουντέμη, γνωστή ως «Τετραλογία του Μέλιου»: Συννεφιάζει (1948), Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα (1956), Αγέλαστη Άνοιξη (1971), Κάτω απ’ τα κάστρα της ελπίδας (1972).

Στην ενότητα αυτή συναντούμε για μια φορά ακόμα τον Θανάση Μουσόπουλο, φιλόλογο και δοκιμιογράφο, που με λόγο απλό, καθαρό, κατανοητό, αναπτύσσει θέματα σημαντικά, προσφέροντας γνώση προσιτή στους πολλούς: μας μιλά για τη λεγόμενη γενιά του ’30 των Ελλήνων λογοτεχνών και το ρόλο της στη διαμόρφωση της σημερινής ελληνικής ταυτότητας. Καθώς και για τη θεματολογία των λογοτεχνικών έργων της εποχής που εστιάζουν στην μικρασιατική καταστροφή και την προσφυγιά. Ακολουθούν περιλήψεις και αποσπάσματα των βιβλίων της τετραλογίας, ενώ έπεται μία μικρή ποιητική ενότητα με τον γενικό τίτλο «Άουσβιτς» με αποσπάσματα ποιητικών έργων του Λουντέμη, που κλείνει με την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αναφορά στο σπαρακτικό ποίημα «Είμαι καλά», γραμμένο στη Μακρόνησο με τη μορφή επιστολής προς τη Μάνα.

Πολύ ενδιαφέρουσα και χρήσιμη και η τελευταία ενότητα του βιβλίου με τίτλο «Η θέση του Μ. Λουντέμη στις Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Μια περιδιάβαση στις σημαντικότερες Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και στις αναφορές τους στον Μ. Λουντέμη οδηγεί τον Θ. Μουσόπουλο στο συμπέρασμα ότι «πολύ λίγα είναι όσα αναφέρουν για τον Μ.Λ.», τόσο λίγα που ισοδυναμούν με… σιωπή. Ωστόσο ένας προσεκτικός ερευνητής μπορεί να προσεγγίσει το έργο ενός δημιουργού όχι μόνο από το τι γράφουν αλλά και από το τι δεν γράφουν οι «Ιστορίες».

Και επειδή «η αξία ενός δημιουργού -μεταξύ των άλλων- τεκμηριώνεται από την αποδοχή του έργου εντός και εκτός της πατρίδας του», ο Θανάσης Μουσόπουλος παραθέτει μία ενότητα με λεπτομερειακή αναφορά στο πολυμεταφρασμένο έργο του Λουντέμη.

Το βιβλίο κλείνει με μία σύντομη ανθολόγηση του ποιητικού έργου του συγγραφέα.

Κλείνοντας κι εγώ το βιβλίο, επανέρχομαι στην αρχική μου σκέψη: η πολυποικιλότητα του περιεχομένου του, το πλούσιο αρχειακό υλικό, τα αποσπάσματα πεζών, η ανθολόγηση του ποιητικού έργου του συγγραφέα, το φωτογραφικό υλικό κλπ. ξεπερνούν τα όρια μιας συνήθους μονογραφίας και το καθιστούν ένα εξαιρετικά χρήσιμο βιβλίο-πολυεργαλείο τόσο για τον «ειδικό» όσο και για τον «μη ειδικό» αναγνώστη, που επιθυμεί να αποκτήσει μια επαρκή εικόνα για τον αγαπημένο συγγραφέα.

Όσο για τον συγγραφέα του βιβλίου, τον φίλο Θανάση Μουσόπουλο, δεν μπορώ να μη παρατηρήσω την ύπαρξη μιας διακριτής εκλεκτικής πνευματικής συγγένειας με τον Λουντέμη, συγγένεια που πέραν των άλλων κοινών ιδιοτήτων, αναγνωρίζεται κυρίως στο ελεύθερο πνεύμα και στην ακάματη αγωνιστικότητα, τηρουμένων των αναλογιών βέβαια.

Για την ευχάριστη και χρήσιμη ανάγνωση, ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, Θανάση!

ΕΛΕΝΗ ΑΝΔΡΕΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ Της  Βάσως Τριανταφυλλίδου- Κηπουρού - Τακτικού μέλους της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών

   Το βιβλίο του Θανάση Μουσόπουλου με τίτλο «Μενέλαος Λουντέμης (1912 – 1977), Ένας πρόσφυγας ποιητής και αγωνιστής», εκδόθηκε το 2022 από τις εκδόσεις ΣΠΑΝΙΔΗ και το εξώφυλλο φιλοτέχνησε η ζωγράφος Σπυριδούλα Γραμμένου.

  Νιώθω πως είμαι αδύναμη να σχολιάσω και να κρίνω το αναφερόμενο βιβλίο του ποιητή, συγγραφέα, φιλόλογου, ιστορικού και λαογράφου Θανάση Μουσόπουλου που επί πενήντα χρόνια προσφέρει στον τόπο μας, στη Θράκη μας τον ίδιο του τον εαυτό, στα γράμματα και στον πολιτισμό.   

  Στέκομαι, λοιπόν, με συγκίνηση αλλά και ευλάβεια στο αναφερόμενο βιβλίο, που γράφτηκε για τα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή, τη «Μικρασιατική πληγή», όπως την ονομάζει ο συγγραφέας, μια και ο Μ. Λουντέμης ο ποιητής, ήταν πρόσφυγας και αγωνιστής. Στο βιβλίο αυτό βλέπουμε να προσεγγίζει το πολύπλευρο έργο του Μενέλαου Λουντέμη και να τονίζει από τη μια τον αγωνιστικό του χαρακτήρα και από την άλλη την προσφυγιά του 1922.

  Δυσκολεύομαι πράγματι να εντρυφήσω όλα αυτά που ανακαλύπτω και ειλικρινά φοβάμαι μην τον αδικήσω. Αναρωτιέμαι αν τελικά είναι μια εργασία, μια μελέτη, μια διατριβή ή όλα μαζί;… Στη συνέχεια παραθέτονται στοιχεία που υπάρχουν από το ανέκδοτο βιβλίο του συγγραφέα που γράφτηκε το 2016 αλλά και από τα βιβλία του που γράφτηκαν το 2014 έως το 2020 και στα οποία αναφέρεται η σχέση που υπήρχε ανάμεσα στον Μενέλαο Λουντέμη και στον Κώστα Βάρναλη.

  Φτάνοντας στη Μικρασιατική καταστροφή παραθέτει αποσπάσματα από τα έργα του Μ. Λουντέμη καθώς και τις απόψεις του ποιητή που αναφέρονται στις πατρίδες που εγκατέλειψαν, στον πόλεμο, στις άλλοτε ευτυχισμένες στιγμές, στη μικρασιατική εκστρατεία, στην καταστροφή, στη βίαιη μετακίνηση των προσφύγων, στην αντιμετώπισή τους από τους ντόπιους, στον αγώνα επιβίωσής τους, στην ενσωμάτωσής τους, στην πρόοδο και στη δημιουργία στη νέα πατρίδα. Στην πορεία φτάνει στην αναφορά των έργων του όπως α) στο Μικρό Σουκρή, β) στο Άουσβιτς και γ) Είμαι καλά, όπου τονίζει την ιστορία αλλά και την ανθρώπινη πλευρά των γεγονότων, που όλα αυτά έμειναν χαραγμένα στη μνήμη κάθε δημοκρατικού ανθρώπου που αγωνίζεται και παλεύει για ελευθερία και δημοκρατία με οποιοδήποτε κόστος. Όλα αυτά που διαβάζει ο αναγνώστης σκέφτεται τα «πολιτικά» κείμενα του Λουντέμη που είναι συνυφασμένα με την ιστορία της ανθρωπότητας και του γεννιούνται ενδόμυχα οι σκέψεις πως δεν πρέπει να συμβούν άλλα λάθη. Δυστυχώς τα ίδια και ίσως χειρότερα συμβαίνουν στους καιρούς που ζούμε, αφού η ανθρώπινη ζωή έπαψε να έχει αξία και αντί η τεχνολογική εξέλιξη και η πρόοδος να καλυτερεύσει τη ζωή των ανθρώπων γίνονται πύραυλοι, ντρόουν και κάθε πολεμική κατασκευή που σκοπό έχει να εξολοθρεύσει τον άνθρωπο. Άδικα φωνάζουν οι οικολογικές οργανώσεις για την καταστροφή του πλανήτη και πως ο άνθρωπος θα χάσει για μια ακόμη φορά τον παράδεισο… Δυστυχώς την έπαρση και την αλαζονεία των μεγάλων της γης, εγώ θα πω των ανεγκέφαλων της γης, την πληρώνουν οι λαοί αφού αυτοί αποφασίζουν ερήμην τους για τη μοίρα τους.

   Πηγαίνοντας προς το τέλος γίνεται αναφορά στα έργα του Λουντέμη που μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες και το βιβλίο κλείνει με επιλεγμένα αποσπάσματα από το ποιητικό έργο του Μ. Λουντέμη. Πρέπει εδώ να τονίσω πως σε όλο το έργο του Λουντέμη που περιγράφεται στο βιβλίο του Θανάση Μουσόπουλου, υπάρχει μια ροή γεγονότων που δεν κουράζουν, αλλά συναρπάζουν και κρατούν σε εγρήγορση τον αναγνώστη και αυτό οφείλεται όχι μόνο στο ταλέντο που διαθέτει ο συγγραφέας, αλλά και στη διδακτική και συγγραφική πείρα των πενήντα χρόνων δουλειάς και προσφοράς στον τόπο.

Πριν ολοκληρώσω τις σκέψεις μου θα σταθώ στη θέση του Μ. Λουντέμη στη Λογοτεχνική του πορεία στα κείμενα, στα αποσπάσματα των έργων του και ιδιαίτερα των ποιητικών που εμένα προσωπικά με εκφράζουν, γιατί νιώθω περισσότερο ποιήτρια παρά πεζογράφος. Κάποτε ο τούρκος συγγραφέας Παμπούκ είπε τα εξής: Ο ποιητής μπορεί να γράψει πεζό, ο συγγραφέας δύσκολα να γράψει ποίηση. Ξεχώρισα λοιπόν την «Πυρπολημένη μνήμη - 1975». ΕΛΛΑΔΑ 1967- 1974.

Εγώ - σ’ αυτόν τον κόσμο - / Μια μόνο προσταγή γνώρισα: / Κείνην που σε προστάζει για τα ψηλά / Για έναν ωραίο ανήφορο / Όπου σε περιμένει ίσως ο Σταυρός / Μα μπορεί και ένα κλωναράκι δάφνη / Μα εσείς αυτόν τον καθαγιασμένο ανήφορο / Δεν θα τον ανεβείτε. Ποτέ. / Γιατί σε τέτοιες κορυφές – οι άνθρωποι- Ποτέ δεν ανεβαίνουν

έ ρ π ο ν τ α ς.

Θα κλείσω με το παρακάτω:

Αν ήρθες σ’ αυτόν τον κόσμο / για να μετρήσεις τα χρόνια σου και να ζήσεις μια φρόνιμη ζωή / δεν έχεις να φοβηθείς τίποτε. Μα αν είναι να χαθεί κάποτε ο κόσμος/ θα χαθεί από τους φρόνιμους, Γιατί αυτοί κάνουν τους ισχυρούς ισχυρότερους (Μενέλαος Λουντέμης)

Βάσω Τριανταφυλλίδου- Κηπουρού

 Ξάνθη, Φεβρουάριος 2023

ΝΕΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ Θ.ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Της Ελένης Δημητριάδου Εφραιμίδου