Του Θανάση Μουσόπουλου

  Στις 18 Μαΐου 2025, ύστερα από πρόσκληση του ιερέα π. Αναστασίου Τσερπίδη, μίλησα μετά την κυριακάτικη  λειτουργία, στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου του Προφήτη Ηλία Νέας Αμισσού, με θέμα «Γνωρίζουμε και αγαπούμε τη Θράκη μέσα από τη Λογοτεχνία».

  Μετά το καλωσόρισμα του π. Αναστασίου, ο φίλος μουσικοσυνθέτης Δημήτρης Πετρόπουλος παρουσίασε εργοβιογραφικό σημείωμα του ομιλητή, ενώ η φιλόλογος Δήμητρα Κατάκη απήγγειλε πεζά και ποιητικά έργα των λογοτεχνών. Παραθέτω σύνοψη της εισήγησής μου.

*

  Εδώ και πενήντα χρόνια ασχολούμαι με τη Λογοτεχνία της Θράκης, συγκεντρώνοντας στοιχεία και δημοσιεύοντας σχετικές εργασίες, με καθοριστική της πορείας μου τη «Συνοπτική Ιστορίας Θρακικής Λογοτεχνίας» που δημοσιεύθηκε το 1982 στον τρίτο τόμο της «Θρακικής Επετηρίδας» του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής, καθώς και σε σχετικό ανάτυπο (σελ. 175 - 215).

  Ο ενιαίος χώρος της Θράκης από τον 14ο αιώνα υποτάσσεται στους Οθωμανούς. Οι πρώτοι αιώνες ήταν σκοτεινοί και δύσκολοι. Αντίθετα, ο 18ος και ο 19ος  ήταν αιώνες οικονομικής και πολιτιστικής ακμής. Ο Λόγιος και Λαϊκός πολιτισμός της Θράκης σ’ όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής διασώζεται και αναπτύσσεται. Τα αστικά κέντρα της Θράκης, κυρίως η Κωνσταντινούπολη, η Αδριανούπολη, η Φιλιππούπολη με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με τους κοσμογυρισμένους εμπόρους, τους μορφωμένους κληρικούς έγιναν οι εστίες για τη άνθηση. Δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Σημαντικός ήταν ο ρόλος των πολιτιστικών - φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, ενώ η θέση της γυναίκας βελτιώνεται. Θέατρα, Ωδεία, Εφημερίδες και Περιοδικά συμπληρώνουν την εικόνα  της ανάπτυξης της Θράκης. Η Βασιλεύουσα μέσα στις νέες συνθήκες και με τις ανάλογες «προσαρμογές» εξακολούθησε να αποτελεί το πνευματικό κέντρο της ενιαίας Θράκης.

   Κάτω από όλα αυτά τα δεδομένα μπορούμε να μιλήσουμε για τη Θρακική Αναγέννηση κατά τον 19ο αιώνα.  Μετά την δημιουργία του μικρού νεοελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση, πολλοί λόγιοι φεύγουν από τη Θράκη και έρχονται στην Αθήνα, συνεχίζοντας το έργο τους.

  Οι θρακιώτες λογοτέχνες παρουσιάζουν τη Θράκη του 19ου αιώνα, τα προβλήματα του χώρου αυτού, τα έθιμα, τον τρόπο ζωής και σκέψης, τα διαλεκτολογικά στοιχεία στη γλώσσα. Διασκορπισμένοι  στις πόλεις της ενιαίας Θράκης, σε πόλεις της ελεύθερης Ελλάδας – κυρίως στην Αθήνα,  ή και σε χώρες του εξωτερικού, δούλεψαν αυτόνομα και αυθόρμητα, υπάρχουν όμως μεταξύ τους συγκλίσεις  ή ομοιότητες. Η «Θρακική Σχολή» είναι ένα γενικό σχήμα, που περιλαμβάνει λογοτέχνες του 19ου αι. αλλά και τους δημιουργούς του 20ου αι. με ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους.

  Ο 19ος αιώνας για την ενιαία Θράκη είναι ένα όριο πολυσήμαντο. Έχουμε, εκτός από τη Θρακική Αναγέννηση και την αρχή της διάσπασής της. Το 1878 αυθαίρετα ανακηρύσσεται αυτόνομη και το 1886 προσαρτάται η Βόρεια Θράκη/ Ανατολική Ρωμυλία στη Βουλγαρία. Αντίστοιχα, από τις Μεγάλες Δυνάμεις, στα 1923 η Ανατολική Θράκη παραχωρείται στην Τουρκία. Το 1/10 της Θράκης, η νοτιοδυτική στα 1920 ελευθερώνεται και ενσωματώνεται στην Ελλάδα.

    Η «Θρακική Σχολή» κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα περιλαμβάνει λογοτέχνες που έχουν τάσεις ανανέωσης, με διάθεση ψυχογραφίας ή κοινωνικής αντίληψης.

  Στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε σε δύο κολοσσούς του νεοελληνικού λόγου που όχι μόνο κατάγονται αλλά και εκφράζουν τη Θρακική ψυχή. Ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849 – 1896) από την Ανατολική Θράκη και ο Κώστας Βάρναλης (1883/4 – 1974) από την Ανατολική Ρωμυλία – Βόρεια Θράκη.

  Παραδείγματα του Γ. Βιζυηνού που διαβάστηκαν είναι  το πεζό  «Το αμάρτημα της μητρός μου» και τα ποιήματα «Ο φιλομαθής φτωχός» και «Η μάνα». Του Κ. Βάρναλη διαβάστηκε απόσπασμα από τα «Φιλολογικά Απομνημονεύματα» που αναφέρεται στη μητέρα του και το ποίημα «Η Μάνα του Χριστού».

*

 Ο εικοστός αιώνας ξεκινά με μια περιπετειώδη εικοσαετία, τον Θρακικό και Μακεδονικό αγώνα, τους βαλκανικούς πολέμους, τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τη βουλγαροκρατία της δυτικής Θράκης (1913 – 1919/20) που καταλήγει στην ενσωμάτωση της νοτιοδυτικής Θράκης στην Ελλάδα, καθώς και την ανιστόρητη απώλεια της Ανατολικής Θράκης.

  Μιλώντας για την τέχνη του λόγου στην τελευταία εκατονταετία αναφερόμαστε σε λογοτέχνες που γεννήθηκαν ή έζησαν στην ελεύθερη Θράκη μετά το 1920. Περιοριζόμαστε στη Ξάνθη.

  Από τους Επιβάτες της Ανατολικής Θράκης ήρθε πρόσφυγας το 1922 και έζησε στην Ξάνθη ως το θάνατό της (1912 – 1989) η ποιήτρια, πεζογράφος και λαογράφος Κατίνα Βέικου – Σεραμέτη. Στην Ξάνθη γεννήθηκε και έζησε ως το θάνατό του ο Στέφανος Ιωαννίδης 1923 – 2001, σημαντικός λογοτέχνης και  πνευματικός στυλοβάτης της μεταπολεμικής πνευματικής Ξάνθης,

  Παραδείγματα του έργου τους:  της Κατίνας Βέικου Σεραμέτη διαβάστηκαν το ποίημά της «Ύμνος στην Ξάνθη» και αποσπάσματα από το αφήγημα «Τα πρώτα χρόνια» για την προσφυγική ζωή. Του Στέφανου Ιωαννίδη  διαβάστηκε το ποίημα «Γίναν οι φίλοι φωτογραφίες» και ένα κείμενο για τη ζωή των καπνεργατών από το βιβλίο του «Οι Ντεγκτσήδες  και άλλα διηγήματα».

  Ολοκληρώνοντας τον περίπατό μας διάβασα δικά μου ποιήματα. Μετά το τέλος της ομιλίας ακούστηκαν τα μουσικά έργα: Οι Μοιραίοι του Κ. Βάρναλη σε μελοποίηση Μ. Θεοδωράκη, Παιδί μου ώρα σου καλή του Γ. Βιζυηνού σε μελοποίηση Γ. Σπανού και ο Θρήνος της Γκάιντας του Θ. Μουσόπουλου σε μελοποίηση Δ. Πετρόπουλου.

   Αφού ευχαριστήσω τον πατέρα Αναστάσιο που με κάλεσε, καθώς  όλους και όλες σας που μας παρακολουθήσατε, κλείνω με μια πεποίθησή μου:

Για να  αγαπήσω ένα τόπο, οφείλω να γνωρίσω την ιστορία και τον πολιτισμό του.

  Τέλος, εκ μέρους του Μιχάλη Σπανίδη παρέδωσα βιβλία των εκδόσεών του, όπως και δικά μου βιβλία για τον εμπλουτισμό της Βιβλιοθήκης της Νέας Αμισσού.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 19 ΜΑΪΟΥ 2025