Μία από τις δημοφιλέστερες φράσεις του Κωστή Παλαμά είναι, αναμφισβήτητα, το «αθάνατο κρασί του ‘21», ως παραίνεση προς τους Έλληνες για επίδειξη ανδρείας και ηρωισμού στο μέτωπο της Αλβανίας. Τότε η αναλογία ήταν εμφανής: ο αγώνας του ’21 είχε ως σκοπό την απόκτηση της Ελευθερίας κι ο αγώνας του ’40 την διατήρησή της. Όπως σε κάθε επέτειο, πολύ περισσότερο φέτος, με το ειδικό βάρος που έχουν τα 200 έτη, ακούγεται σχεδόν επιτακτικά ότι οι σύγχρονοι Έλληνες οφείλουν να αντλούν παραδείγματα από τους ένδοξους προγόνους τους. Αυτό δεν είναι κακό, αλλά δυστυχώς εξαντλείται στην αναπαραγωγή μιας στερεότυπης ρητορικής ή το πολύ πολύ επεκτείνεται στην πρώτη ανάγνωση, την ανάγκη για επίδειξη ηρωισμού εν όπλοις.

Αρκεί όμως αυτό; Αρκεί η υπενθύμιση του ’21 ως ιστορικό χρέος το οποίο ξεπληρώνεται μόνο με την -αυτονόητη- υπεράσπιση της εθνικής μας κυριαρχίας, επί του πεδίου; Κατά τη γνώμη μου δεν αρκεί ή για να είμαι ακριβής αρκεί μόνο αν αρκούμαστε στη θύμηση των παλαιών ενδόξων στιγμών, χωρίς να επιθυμούμε νέες. Το ιστορικό χρέος δεν είναι μόνο στρατιωτικό, είναι και πολλά ακόμη.

Ας αναλογιστούμε, λοιπόν, τι άλλα διδάγματα μπορούμε να αποκομίσουμε μελετώντας την, όντως ένδοξη, ιστορία των προγόνων μας. Όχι για να «ξεπατικώσουμε» πρακτικές, αλλά για να εφαρμόσουμε «αναλογίες».

Αρχικά, χρειαζόμαστε ξανά το «αυτονόητο»: την έννοια του Έθνους στο δημόσιο διάλογο. Την λέρωσαν οι πατριδοκάπηλοι, την συκοφάντησαν οι εθνομηδενιστές, αλλά η λέξη Έθνος οφείλει να επιστρέψει στην καθημερινή συζήτηση. Αλλά και να ξαναοριστεί, με σαφήνεια, το περιεχόμενό της. Τότε, αδιαμφισβήτητα, συστατικό στοιχείο ήταν το χριστιανικό θρήσκευμα (αρκετοί πρωταγωνιστές του ’21 δεν μιλούσαν καν Ελληνικά). Σήμερα αυτό οφείλει να διευρυνθεί, όπως άλλωστε έχει γίνει και στην πράξη. Η Ελλάδα δεν είναι μόνο «οι κάμποι ή τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά», είναι πρωτίστως οι άνθρωποί της. Αλλά όχι μόνο οι σημερινοί. «Χρωστάμε σ’ όσους ήρθαν πέρασαν, θα ‘ρθουν, θα περάσουν. Κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί.» μας θυμίζει πάλι ο Παλαμάς κι εμείς οφείλουμε να σκεφτόμαστε κάθε πράξη, κάθε ψήφο, κάθε απόφαση ατομική ή συλλογική, καθετί που γράφει στο ιστορικό μας τεφτέρι και επηρεάζει τους επόμενους «ενοίκους» της Χώρας. Άρα μάθημα πρώτο: η συνέχεια του Έθνους· υπάρχει πριν και θα υπάρχει και μετά από εμάς.

Επιπλέον, οι Έλληνες δεν πολέμησαν μόνο για να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό. Δεν ήταν οπαδοί μιας ανεξέλεγκτης, επαναστατικής αναρχίας που στρεφόταν αδιακρίτως εναντίον κάθε εξουσίας. Στον πρώτο κιόλας χρόνο, αποκτήσαμε το πρώτο μας Σύνταγμα, το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος». Η Ελλάδα σήμερα έχει Σύνταγμα και μάλιστα ένα από τα καλύτερα στον κόσμο, το οποίο οφείλουμε να υπερασπιστούμε. Πρέπει να γίνει σαφές ότι η Ελλάδα δεν θα μικρύνει μόνο αν χάσει έδαφος, αλλά και αν αλλοιωθεί η Δημοκρατία μας, το Πολίτευμά μας, οι εγγυήσεις του Κράτους Δικαίου. Γιατί η Ελλάδα δε φτιάχτηκε για να γίνει ένα αυτόνομο στρέμμα γης, ανεξαρτήτως του τρόπου διακυβέρνησης των κατοίκων της. Φτιάχτηκε με τις αρχές ενός φιλελεύθερου δυτικού κράτους. Άρα μάθημα δεύτερο: η Ελλάδα είναι σύμφυτη με την φιλελεύθερη Δημοκρατία, χωρίς την οποία, δεν είναι αυτό που οραματίστηκαν όσοι πολέμησαν για τη δημιουργία της.

Ακόμη, μία από τις μεγαλύτερες αδικίες που διαπράττουμε είναι η δυσανάλογη παρουσίαση των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Αγώνα, σε βάρος των διπλωματικών επιτυχιών του. Ταυτόχρονα με το καριοφίλι πολεμούσε και η πέννα. Κι όλα θα είχαν χαθεί, αν δεν κερδίζαμε με μελάνι, όσα διεκδικήσαμε με αίμα. Η διπλωματική ιστορία του 1821 είναι εξίσου λαμπρή, ίσως και λαμπρότερη από την στρατιωτική, αν σκεφτεί κανείς τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη της Παλινόρθωσης. Τα λεγόμενα «δάνεια του Αγώνα» δεν ήταν το πρώτο βήμα στου κακού τη σκάλα, όπως ισοπεδωτικά ισχυρίζονται κάποιοι. Ήταν η πρώτη «πράξη αναγνώρισης» (πολύ πριν το Πρωτόκολλο του Λονδίνου), μιας και η διεθνής κοινότητα επένδυσε σε ένα κράτος που ακόμα δεν είχε συσταθεί και αναγνώριζε δυνατότητες μακροημέρευσης και ευημερίας σε έναν λαό που ακόμα πολεμούσε. Δεν μας χαρίστηκε τίποτε, αλλά και τίποτε δεν ήταν δεδομένο. Άρα μάθημα τρίτο: διεθνής παρουσία της χώρας, όχι μόνο ως επίκληση του συναισθήματος, αλλά ως ισότιμος και στρατηγικός εταίρος.

Τέλος, σήμερα όπως και τότε η Ελλάδα έχει ανάγκη τους ανθρώπους των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, εγχώριους και απόδημους. Όπως τότε, έτσι και σήμερα οφείλουμε να κινητοποιήσουμε κάθε δημιουργική μονάδα του Ελληνισμού, όσους μείναν εδώ και παλέψαν παρά τις δυσκολίες κι όσους αποτελούν την περίφημη Διασπορά. Τότε οι προκλήσεις ήταν η επιβίωση και η ενδυνάμωση του νεοσύστατου κράτους σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Και σήμερα: το ίδιο (χωρίς τη λέξη «νεοσύστατο»). Η κλιματική αλλαγή, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, η τεχνητή νοημοσύνη είναι μερικές από τις σύγχρονες προκλήσεις και αν ανταπεξέλθουμε σε αυτές, θα δικαιούμαστε σε δύο αιώνες από σήμερα να γιορτάζεται όχι μόνο το 1821, αλλά και το 2021. Άρα μάθημα τέταρτο και τελευταίο: δεν αρκούμαστε μόνο στη διατήρηση των κεκτημένων, ζητάμε το μέγιστο που μας αξίζει.

Η Ελλάδα ως πείραμα πέτυχε. Μέσα σε μόλις 200 χρόνια πολλαπλασίασε την έκτασή της, αύξησε κατακόρυφα το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της, αποτελεί ένα σύγχρονο Κράτος Δικαίου, έγινε μέλος των ισχυρότερων συμμαχιών του πλανήτη και σίγουρα οι ιδρυτές θα είναι περήφανοι για τους απογόνους τους. Γίναν λάθη; Ασφαλώς, πολλά μάλιστα ήταν και τραγικά. Αλλά τώρα δεν είναι η ώρα να εστιάσουμε σε αυτά. Σήμερα γιορτάζουμε για την Πατρίδα, για όλα τα υπόλοιπα έχουμε καιρό.

Πατρίδα, τι υπέροχη λέξη! Μέσα σε επτά γράμματα υπάρχουν εικόνες, ήχοι, μουσικές, αρώματα, γεύσεις, πίκρες, αναστεναγμοί, γέλια, δάκρυα, αίμα, ιδρώτας, χώμα, αλμύρα και πόσα άλλα. Σήμερα γιορτάζουμε για όλα αυτά που δε μπορεί να περιγράψει όποιος τα νιώθει και δε μπορεί να καταλάβει όποιος δεν τα ‘νιωσε ποτέ. Σήμερα γιορτάζουμε. Για όλα τα υπόλοιπα έχουμε καιρό.