Έφυγε από τούτη τη ζωή σαν σήμερα το 2005

του Θανάση Μουσόπουλου

Με βάση τη χρονολογία γέννησης και επίσημης παρουσίας στα γράμματα ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανήκει στην πρώτη Μεταπολεμική γενιά. Γεννήθηκε το 1925 και το 1945 εκδίδεται η πρώτη ποιητική του συλλογή.

Η ποίηση της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου γράφεται από δημιουργούς που έζησαν τον πόλεμο, την κατοχή και την Ελλάδα του εμφυλίου. Παρόλο που διαδέχονται τη λεγόμενη γενιά του '30, το έργο τους ποτίζεται από τα τραγικά δεδομένα της νιότης τους.

Οι γραμματολόγοι διαιρούν τους αντιπροσωπευτικότερους εκπροσώπους σε τρεις μεγάλες ομάδες :

Πολιτική ποίηση : Μιχάλης Κατσαρός, Τάσος Λειβαδίτης, Άρης Αλεξάνδρου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Τίτος Πατρίκιος κ.ά

Υπαρξιακή εμπειρία : Τάκης Σινόπουλος, Μίλτος Σαχτούρης, Νίκος Καρούζος, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Κική Δημουλά κ.ά.

Μετα – υπερρεαλιστική ποίηση : Μήτση Χατζηλαζάρου, Έκτωρ Κακναβάτος, Νάνος Βαλαωρίτης, Ε.Χ.Γονατάς κ.ά.

(Υπάρχουν διαφοροποιήσεις, το έργο μερικών ποιητών ανήκει σε δύο ομάδες)

***

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1925 από γονείς Κρητικούς. Σπούδασε στην Ιατρική σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μετεκπαιδεύτηκε στη Βιέννη. Ως σπουδαστής διετέλεσε αρχισυντάκτης του φοιτητικού περιοδικού “Ξεκίνημα” (1944). Πήρε μέρος στην αντίσταση, στην ΕΠΟΝ, και κατά την περίοδο του εμφυλίου καταδικάστηκε σε θάνατο (έμεινε στη φυλακή 1949 – 1951). Άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου, στα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε στην Αθήνα. Πέθανε το 2005.

Ο Αναγνωστάκης εμφανίστηκε στα γράμματα σε νεαρή ηλικία. Το 1941 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος επαινεί το δεκαεξάχρονο νέο που του έστειλε ποιήματα. Το 1945 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο “Εποχές”. Ακολουθούν συλλογές Εποχές 2, Εποχές 3, Συνέχεια, Συνέχεια 2, Συνέχεια 3. Το 1970 στο συλλογικό τόμο “Δεκαοχτώ κείμενα” δημοσιεύονται ποιήματα με τίτλο “Στόχος”. Τον επόμενο χρόνο έχουμε το συλλογικό τόμο ”Ποιήματα 1941 – 1971” με όλη την ποιητική του δημιουργία.

Από το 1959 ως το 1961 ο Αναγνωστάκης ήταν εκδότης του δίμηνου περιοδικού “Κριτική”, όπου παρουσιάζονται όλα τα σύγχρονα ρεύματα της γενιάς του. Με βιβλιοκρισίες και κείμενα ευρωπαϊκής λογοτεχνίας προσπάθησε να φέρει το ελληνικό κοινό σε επαφή με τη μεταπολεμική λογοτεχνία και αισθητική. Συνεργασίες του επίσης υπάρχουν σε εφημερίδες και περιοδικά. Τόμοι με δοκίμια και άρθρα “Υπέρ και Κατά” (1965), “Αντιδογματικά” (1978), “Το Περιθώριο '68 – '69” (1979), “Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ζωή και το έργο του, μια πρώτη απόπειρα κριτικής προσέγγισης” (1987), “Η χαμηλή φωνή. Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς” (1990). Επίσης μετέφρασε ποιήματα του Λόρκα (έκδοση 1949).

Στις πρώτες ποιητικές συλλογές επικρατεί η επίδραση των ιστορικών γεγονότων και το φάσμα του θανάτου. Στα μεταγενέστερα ποιήματα προέχει η στάση του ανθρώπου απέναντι στα δημόσια πράγματα, υπάρχει σάτιρα της κατάπτωσης και των κοινωνικών και πολιτικών ηθών. Γενικά αντλεί από τα προσωπικά του βιώματα, στα οποία προσδίδεται συλλογική σημασία. Η πολιτική και ποιητική του οντότητα είναι αλληλένδετες.

Εργογραφία

1. Εποχές, Θεσσαλονίκη, ιδιωτ. έκδοση, 1945, σσ. 32.

2. Εποχές 2, Σέρρες, ιδιωτ. έκδοση, 1948, σσ. 24

3. Εποχές 3, Θεσσαλονίκη, ιδιωτ. έκδοση, 1954, σσ. 16.

4. Τα Ποιήματα (1941-1956) (Εποχές, Εποχές 2, Παρενθέσεις, Εποχές 3, Η Συνέχεια 2), Αθήνα, ιδιωτ. έκδοση, 1956.

5. Η Συνέχεια 3, Θεσσαλονίκη, ιδιωτ. έκδοση, 1962, σσ. 32.

6. Υπέρ και Κατά, Θεσσαλονίκη, Α.Σ.Ε., 1965, σσ. 112.

7. Τα Ποιήματα (1941-1971), (Εποχές, Εποχές 2, Παρενθέσεις, Εποχές 3, Η Συνέχεια 2, Η Συνέχεια 3, Ο στόχος), Θεσσαλονίκη, ιδιωτ. έκδοση, 1971· Αθήνα, Πλειάς, 1976· Αθήνα, Στιγμή, 1985· Αθήνα, Νεφέλη, 2000, σσ. 192,

8. Αντιδογματικά: Άρθρα και σημειώματα (1946-1977), Αθήνα, Πλειάς, 1978· Αθήνα, Στιγμή, 1985, σσ. 232.

9. Το περιθώριο '68-69, Αθήνα, Πλειάς, 1979· Αθήνα, Στιγμή, 1985· Αθήνα, Νεφέλη, 2000, σσ. 48,

10.Μανούσος Φάσσης: Παιδική Μούσα (τραγούδια για την προσχολική και σχολική ηλικία), Αθήνα, Αμοργός, 1980.

11.Υ.Γ., Αθήνα, ιδιωτ. έκδοση, 1983· Αθήνα, Νεφέλη, 1992, σσ. 40.

12.Τα Συμπληρωματικά (σημειώσεις κριτικής), Αθήνα, Στιγμή, 1985, σσ. 176.

13.Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ζωή και το έργο του. Μία πρώτη απόπειρα κριτικής προσέγγισης, Αθήνα, Στιγμή, 1987, σσ. 144.

14.Η χαμηλή φωνή: Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς - μία προσωπική ανθολογία του Μανόλη Αναγνωστάκη, Αθήνα, Νεφέλη, 1990, σσ. 224.

Δισκογραφία (σε στίχους του ποιητή)

Μίκης Θεοδωράκης Στο έργο Αρκαδία VIII, 1974 - Στο έργο Της εξορίας, 1973 Στο έργο Μπαλάντες, 1975, επανέκδοση 2004

Μιχάλης Γρηγορίου - Η αγάπη είναι ο φόβος, 1980

Δημήτρης Παπαδημητρίου - Το σκάκι, 1996

Ο Μανώλης Αναγνωστάκης διαβάζει Αναγνωστάκη, σειρά Διόνυσος – Ελληνικά Ποιήματα, 1977

***

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης, κατά τη γνώμη πολλών, είναι ο κυριότερος εκπρόσωπος της μεταπολεμικής ποίησης. Γενικότερα το πνεύμα του είναι ριζοσπαστικό, ειλικρινές, με προσγειωμένο ρεαλισμό και γνήσιο ερωτισμό.

Κλείνουμε τη μικρή τούτη ανακοίνωση / σύσταση με δύο δημιουργίες του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Θα'ρθει μια μέρα... (απόσπασμα)

Θα'ρθει μια μέρα που δε θα'χουμε πια τι να πούμε

Θα καθόμαστε απέναντι και θα κοιταζόμαστε στα μάτια;

Η σιωπή μου θα λέει: Πόσο είσαι όμορφη, μα δε βρίσκω

άλλο τρόπο να σ'το πω

Θα ταξιδέψουμε κάπου, έτσι από ανία ή για να πούμε πως

κι εμείς ταξιδέψαμε.

Ο κόσμος ψάχνει σ' όλη του τη ζωή να βρει τουλάχιστο τον

έρωτα, μα δεν βρίσκει τίποτα.

Σκέφτομαι συχνά πως η ζωή μας είναι τόσο μικρή που δεν

αξίζει καν να την αρχίσει κανείς.

Και ένα διαχρονικής σημασίας κείμενο του Μανόλη Αναγνωστάκη από το Περιθώριο :

“Όλοι αυτοί οι πολεοδόμοι, φιλόσοφοι, οικονομολόγοι, καθηγητές κλπ που γράφουν, συζητούν, αγορεύουν σε συνέδρια και σε σεμινάρια για τη βαρβαρότητα των πόλεων, τη μαζοποίηση, την αλλοτρίωση, το αδιέξοδο του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού, από προοδευτική πάντα σκοπιά, αριστερή και συνήθως άκρως ριζοσπαστική – πόσο βολεμένοι οι ίδιοι σε θέσεις με γερούς μισθούς και επιμίσθια, με παροχές και ταξίδια, πόσο δεμένοι οι ίδιοι με το σύστημα που καταριούνται και, υποτίθεται, αγωνίζονται για την ανατροπή του, πόσο βέβαιοι τελικά πως τίποτα ευτυχώς δεν κινδυνεύει ν' αλλάξει, τουλάχιστο στο άμεσο προσεχές μέλλον.