Του Θανάση Μουσόπουλου

ΛΕΞ, 1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2024

  Συνέπεσε την περίοδο, κατά την οποία απολάμβανα το έργο «Ο δρόμος του σπαραγμού» της Στέλλας Καλλέ που παρουσιάζουμε σήμερα, να διαβάσω διάφορα στοιχεία για το βιβλίο «Λογοτεχνική Γεωγραφία» της Μαίρης Μαργαρίτη. Στην πορεία διαπίστωσα πως η Λογοτεχνική Γεωγραφία ενώ έχει αναπτυχτεί σε αρκετά σημαντικό βαθμό στο εξωτερικό και έχει δώσει πολλές εργασίες ερευνητικών ομάδων αναφορικά με ευρωπαϊκά και άλλα λογοτεχνικά έργα, στην Ελλάδα δεν είχε την ανάλογη εξέλιξη. Ο πρώτος γνωστός λογοτέχνης, ο Όμηρος, συνέθεσε τον πρώτο «λογοτεχνικό» χάρτη του τότε γνωστού κόσμου και τον έφτιαξε με λέξεις.

  Είχα περισσότερο υπόψη τα λεγόμενα ιστορικά μυθιστορήματα, τα αφηγήματα εν γένει που συνδέουν τον μύθο με την ιστορία.

*

  Πολύ συνοπτικά, προτού θα προσεγγίσουμε το παρουσιαζόμενο μυθιστόρημα της Στέλλας Καλλέ, θα ρίξουμε το βλέμμα στον χώρο μας.

Η Ξάνθη, και γενικότερα η Θράκη, ανέδειξε και φιλοξενεί πεζογράφους - άνδρες ή γυναίκες - που καλλιέργησαν το ιστορικό αφήγημα, διήγημα ή μυθιστόρημα.

  Από τους παλιότερους αναφέρω τον Στέφανο Ιωαννίδη και το μυθιστόρημά του «Τα παιδιά των πελαργών» για τα χρόνια της κατοχής, την Κατίνα Βέικου Σεραμέτη με αφηγήματα σχετικά με την προσφυγιά, όπως «Τα πρώτα χρόνια», τον Σήφη Νικολαΐδη που με το ψευδώνυμο Ιωσήφ ο Νέος  δημοσίευσε  το μυθιστόρημα  «Οι Ανιθαγενείς» για την αντίσταση.

  Από τους νεότερους αναφέρω την Ελένη Δημητριάδου Εφραιμίδου, με το εξαιρετικό «Γκέρα», που περιέχει  διηγήματα για την περίοδο της Βουλγαροκρατίας, την Ελένη Ανδρέου και τη συλλογή αφηγημάτων «Των αγίων Παρασκευής και Παντελεήμονος» για τα νεότερα χρόνια, τον Μιχάλη Μπουναρτζίδη με το μυθιστόρημα «Προσευχή για τις χαμένες πατρίδες», που ξεκινά από την Αδριανούπολη κατά το 1882 και φτάνει στα χρόνια της προσφυγιάς. Και τα νεότερα μυθιστορήματά του είναι ιστορικά.

  Η Όλγα Χαιροπούλου στο έργο της «Ο άνδρας με το ρεπούμπλικο» διαδραματίζεται στον εικοστό αιώνα στην παλιά Ξάνθη, η Λιθαρένια Δημητρίου Κίσσα στο μυθιστόρημα «Χαράμι»  μιλά για τα Άβδηρα τέλους 19^ου αιώνα, ενώ η Φωτεινή Μπατζακίδου στην πρόσφατη νουβέλα της «Αλίκτυπο ταξίδι» αναφέρεται στην προσφυγιά των Ελλήνων της περιοχής μας  στη Γερμανία.

  Ιστορικά θέματα καλύπτουν σε πολλά  αφηγήματά τους η Δήμητρα Πυργελή και  η Βάσω Κηπουρού Τριανταφυλλίδου.

  Μεταξύ Ξάνθης και Έβρου κινείται ο Θεόδωρος Ορδουμποζάνης στο έργο του «Οίκαδε… Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για τη Θράκη».  Ένα μεγάλο μέρος διαδραματίζεται στη Σταυρούπολη Ξάνθης και ένα άλλο στο Δεδέαγατς - Αλεξανδρούπολη, στον 19^ο και 20^ο αιώνα.

  Από τον Έβρο αναφέρω επίσης τη Σωτηρία Μαραγκοζάκη που με το μυθιστόρημα «Ο ύπατος της Σμύρνης» μας βυθίζει στη Μικρασιατική πληγή.

  Τέλος από τον χώρο της Ροδόπης αναφέρομαι στον πολυδιάστατο Ζαφείρη Μέκος  που στο μυθιστόρημά του «Επιχείρηση Παπίκιο», εκτός από το μυθοπλαστικό στοιχείο του αφηγήματος περιλαμβάνει ιστορικά, πολιτιστικά και πολιτικά στοιχεία της ζωής  κατά τον 13^ο μεταχριστιανικό αιώνα στο χώρο κυρίως της σημερινής δυτικής Θράκης.

*

    Η υπόθεση στο μυθιστόρημα της Στέλλας Καλλέ «Ο δρόμος του σπαραγμού» στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Η ίδια η συγγραφέας γράφει σε μία δημοσίευσή της στο διαδίκτυο:

«Θα ήμουν ένας τελείως διαφορετικός άνθρωπος αν δεν είχα μεγαλώσει στην Ορεστιάδα, αν δεν είχα ακούσει τόσες ιστορίες για τα ‘μέρη που αφήσαμε πίσω’. Έμαθα από παιδί μια γλώσσα, μια παράδοση, μια κουζίνα, ένα ηχόχρωμα που με όρισε και με καθόρισε στη συνέχεια ως προσωπικότητα. Έμαθα να είμαι φιλόξενη, ανοιχτόκαρδη και χαμογελαστή παρά τις όποιες δυσκολίες. Όπως όλοι οι Εβρίτες, όπως όλοι πιστεύω οι Θρακιώτες».

   Θα περιδιαβούμε το βιβλίο, που αποτελείται από οκτώ μέρη, ένα Πρόλογο και ένα Επίλογο.

  Ο Πρόλογος διαδραματίζεται τον Οκτώβριο του 1973 σε ένα χωριό του Έβρου κοντά στα σύνορα Φανή και Χρυσούλα.

Το υπόλοιπο βιβλίο από το πρώτο μέρος ως τον Επίλογο βαδίζει κατά χρονολογική σειρά. Γι’ αυτό - κατά την ομηρική ορολογία  - η αφήγηση ξεκινά in medias res, από το μέσον της ιστορίας δηλαδή.

Στο ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ βρισκόμαστε στο  Κάραγατς  και στην Αδριανούπολη από 1910 πριν την προσφυγιά του 1923 -

Στο ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ – Μια νέα ζωή αρχίζει – νέα πατρίδα -

Στο ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ -  Τα λόγια της νονάς – 1940 – 1941 ΚΡΗΤΗ – φυματίωση – στον ΕΒΡΟ – ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ – 1945 ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ – ΕΜΦΥΛΙΟΣ – ΖΩΗ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ – ΜΑΧΕΣ ΣΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΕΒΡΟ - Στο ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ – Ισορροπίες και προσαρμογές – κοινωνικά προβλήματα μετά τον εμφύλιο -

Στο ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ -  Σκέφτονται την πατρίδα -

Στο ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ -  Νέα ζωή – [προοικονομία] -

Στο ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ – Γουέμπλεϊ 1971 – επιστράτευση 1973 – ΚΥΠΡΟΣ – Ποδόσφαιρο –  tv  «Λούνα Παρκ» – κατηχητικό –

Στο ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ – θάνατοι – ιστορία της ΦΑΝΗΣ-

ΕΠΙΛΟΓΟΣ  Θάνατος ΦΑΝΗΣ 1978 - κισμέτ

  Η Στέλλα Καλλέ μιλά για τη Θρακική Ιστορία και τον Θρακικό Πολιτισμό.

  Μιλά για έθιμα και γιορτές, για συνταγές για την εκπαίδευση και τα σχολεία, τη θέση των κοριτσιών και της γυναίκας γενικότερα. Έχει πλούσια γλωσσικά στοιχεία, πολλά από τα οποία επεξηγούνται σε υποσημειώσεις. Σημαντική είναι η αναφορά στη φυματίωση, στο ποτό και στο κουμάρι.

  Σε ένα δημοσίευμά της η  Τζένη  Κουκίδου  γράφει:

«Διαβάζοντας δεν μπορείς να μην σημειώσεις νοερά την ηθογραφία, τα ήθη και τα έθιμα, την εποχή και τον τόπο, που αναδεικνύονται με όλες τους τις «αποχρώσεις» και ζωντανεύουν το Θρακιώτικο στοιχείο. Δεν μπορείς να μη γοητευτείς από τις μικρές, διάσπαρτες αποκαλύψεις, εντέχνως εμβόλιμες ανάμεσα στις αφηγήσεις, που πυροδοτούν το ενδιαφέρον σου και σε κρατάνε υπ’ ατμόν για τη συνέχεια. Δεν μπορείς παρά να αφεθείς να σε παρασύρει στον αγώνα για επιβίωση αυτών των ανθρώπων.

*

    Στο σχολείο πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης η Λογοτεχνία ως τέχνη του λόγου συχνά υποβαθμίζεται. Φαντάζομαι σε μια σωστή εκπαίδευση (γιατί είμαι και δάσκαλος που πιστεύω πολύ στο ζεστό δασκαλίκι), φαντάζομαι τα παιδιά μας στην Ιστορία και στη Λογοτεχνία και στην Τέχνη να απλώνουν τα μάτια τους σε τρία επίπεδα: στο παγκόσμιο, στο ελληνικό και στο ντόπιο. Όταν το κάνουν αυτό, η αρχή της συμπληρωματικότητας θα τους δίνει το μέτρο στη ζωή και στη σκέψη.

   Δεν πρέπει να μαθαίνουμε μόνο ό,τι θα γράψει η Ιστορία. Χρειάζεται να κάνουμε ανθρώπους ικανούς να ζουν. Η ποίηση τι άλλο θέλει, αν δημιουργήσει μιαν ατμόσφαιρα; Μιαν ατμόσφαιρα δημιουργική και αναδημιουργική.  Η άποψή μου, μετά από τη μακρόχρονη ενασχόλησή μου με το θέμα, είναι ότι η χρησιμοποίηση των λογοτεχνικών κειμένων τοπικής λογοτεχνίας ως παράλληλων κειμένων στο μάθημα της λογοτεχνίας και (ανάλογα με το κείμενο) ως πηγών στο μάθημα της ιστορίας είναι μια νέα δημιουργική προσέγγιση της τοπικής ιστορίας στο σχολείο μας. Το βιβλίο το οποίο παρουσιάζουμε προσφέρεται για την  τοπική ιστορία και λογοτεχνία.

Πολλά τμήματα από το μυθιστόρημα «Ο δρόμος του σπαραγμού» είναι κατάλληλο  βοήθημα στα παιδιά της Θράκης.

  Η Στέλλα περιγράφει με καθαρότητα και αμεσότητα την καθημερινή  ζωή, ήθη και έθιμα, τις αγροτικές ασχολίες, τη γλώσσα, τις χαρές και τους πόνους ανδρών και γυναικών. Κάποια σημεία είναι – θα έλεγα – ιστορικά ντοκουμέντα.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ,  1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2024