Της Βάσως Τριανταφυλλίδου- Κηπουρού

λογοτέχνιδας μέλους της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών και μέλους του Ε.Π.Ο.Κ., στο βιβλίο του αγαπητού συναδέλφου Θανάση Μουσόπουλου με τίτλο «ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΑΜΗΧΑΝΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΣΠΑΝΙΔΗ».

Ομολογώ πως αδυνατώ να ασκήσω κριτική στο έργο αυτό γιατί φοβάμαι να μην αδικήσω το συγγραφέα. Όμως για μένα ο Θανάσης δεν είναι ένας απλός φίλος και συνάδελφος αλλά είναι αδελφός. Γνωριζόμαστε από τα μαθητικά μας χρόνια. Στην πορεία της ζωής μας κάπου χαθήκαμε όμως τα τελευταία χρόνια είμαστε και πάλι μαζί να παλεύουμε στο ίδιο μετερίζι της λογοτεχνίας ο καθένας με το δικό του τρόπο και με το ιδιαίτερο τάλαντο που τον διακρίνει.

Όλα τα βιβλία του με έχουν ταξιδέψει σε αρχαίους και νεότερους χρόνους σε εποχές δύσκολες, σε ανακατατάξεις πολιτισμών, ηθών, ιστορικών γεγονότων και μορφών, που καθόρισαν το πολίτευμα και την πορεία της πολύπαθης πατρίδας μας και όχι μόνο… αλλά και σε πολέμους που άλλοι ερήμην μας, μας οδήγησαν, για καθαρά δικούς τους λόγους.

Ας έρθω όμως στο βιβλίο με τίτλο «ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΑΜΗΧΑΝΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ». Ο τίτλος και μόνο προκαλεί σκέψεις, απορίες και ερωτηματικά και αναγκάζει τον αναγνώστη να ανακάλυψη αυτήν την υπαρξιακή αμηχανία. Κάποιοι θα την πουν όνειρο, παράδοση, απωθημένο, αλλά και ξαναζωντάνεμα της ιστορίας. Άλλοι θα αναπολήσουν με ελπίδα αλλά και θλίψη, το… «πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θάναι…». Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Μέσα στο βιβλίο βλέπουμε αποσπάσματα από διάφορα βιβλία συγγραφέων και καθηγητών που ασχολήθηκαν με το ίδιο θέμα και ο καθένας υποστήριξε τις δικές του θέσεις. Εδώ ο συγγραφέας δεν ωραιοποιεί τα πράγματα αλλά επισημαίνει λάθη, παραλήψεις, σκοπιμότητες αλλά και συμφέροντα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά που δημιουργήθηκαν με την προβολή αυτού του θέματος της «Μεγάλης ιδέας», γιατί πολλοί εξυπηρέτησαν τα δικά τους προσωπικά συμφέροντα καλύπτοντας τα δικά τους λάθη και δυστυχώς πρόδωσαν ένα λαό που δεινοπαθούσε κάτω από τοπικούς και ξένους παράγοντες και που ο καθένας έπαιζε το δικό του παιχνίδι. Αλήθεια συχνά ακούμε για τη Μεγάλη Ιδέα αλλά ποτέ δεν εντρυφήσαμε σε βάθος για να δούμε γιατί και ποιοι την καλλιέργησαν και πού αποσκοπούσαν. Ήταν έτσι τα πράγματα όπως τα παρουσίαζαν ή κάπου αλλού μας οδηγούσαν;

«Η Μεγάλη λοιπόν Ιδέα», που τελικά οδήγησε στα τραγικά γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής και όχι μόνο, με έκανε και μένα να προβληματιστώ. Ομολογώ πως δεν μπορούσα να φανταστώ πως ξεκίνησε από το όνειρο μιας μερίδας Ελλήνων Κυβερνητικών και μη, να ελευθερώσουν όπου υπήρχε Ελληνισμός, όπως στη Μικρά Ασία, στον Πόντο και αλλού. Μόνο που τα όνειρα, παραμένουν όνειρα και πολλές φορές γίνονται εφιάλτες, γιατί δεν υπολόγισαν στις δικές τους δυνάμεις. Για να γίνουν όλα αυτά χρειαζόταν προετοιμασία, δεν αρκούσαν οι επιδιώξεις και οι αγώνες. Τι διαπιστώνουμε λοιπόν στην πορεία. Μόνο οι ξένοι θα μπορούσαν να συνηγορήσουν σ’ αυτό το απατηλό όνειρο προκειμένου βέβαια να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Στην πορεία θα βλέπαμε ότι θα πρόδιδαν ένα λαό και θα καθόριζαν τη μοίρα του αφήνοντας πίσω χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους.

Ο αείμνηστος ιστορικός Ιωάννης Κολιόπουλος γράφει πως η Μεγάλη Ιδέα ήταν ένα μεγαλόπνοο πρόγραμμα εθνικής ολοκλήρωσης και ανάπτυξης στη Ν. Βαλκανική και προέβλεπε την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση Ελληνικών Χωρών όπως της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, της Θράκης, των 7νήσων, των 12νήσων, της Κρήτης, της Κύπρου και όπως αναφέρθηκε παραπάνω της Μ. Ασίας και του Πόντου σε μια Ελληνική Αυτοκρατορία!... Μήπως τα παραπάνω μας θυμίζουν τις πολιτικές επιδιώξεις των γειτόνων μας με τη Γαλάζια Πατρίδα; Το αφήνω να το κρίνει ο αναγνώστης…

Προχωρώντας στην ανάγνωση του βιβλίου βλέπουμε πως ο αγαπητός Θανάσης εξετάζει πολύπλευρα τα ζητήματα αυτά αφού όπως επισημαίνει όλα τα κουβαλάμε μέσα μας και κάνει ένα άλμα στο παρελθόν και αναφέρει τη λεγόμενη Βυζαντινή περίοδο και επισημαίνει τους επιθετικούς πολέμους στη Δύση και τους αμυντικούς στην Ανατολή.

Η Μεγάλη βέβαια Ιδέα κυοφορούνταν και πριν την επανάσταση του 1821, όπως όλοι γνωρίζουμε ο Ρήγας ήταν αυτός που με τη Χάρτα του προβάλλει την επικράτεια του Έθνους και πολύ αργότερα ο Ιωάννης Κωλέτης είναι ο πρώτος που ως κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός θα εξαγγείλει στην Εθνοσυνέλευση της 3ης Σεπτεμβρίου τη Μεγάλη Ιδέα.

Στη συνέχεια ο συγγραφέας μας θέτει τον εξής προβληματισμό, αναφέροντας αναλυτικά διάφορα χαρακτηριστικά. Τι έχει μεγαλύτερη σημασία προκειμένου να προβληθούν οι διεκδικήσεις για την προσάρτηση εδαφών στο Ελληνικό Κράτος, οι κάτοικοι του τόπου; Ή η ιστορία του; Όσο προχωράμε στην ανάγνωση του βιβλίου διαπιστώνουμε ότι παρατίθενται πολλά στοιχεία από βιβλία διαφόρων ιστορικών, ένας απ’ αυτούς ο Βασίλης Κρεμμυδάς που μιλάει πλέον καθαρά, ότι ο νονός της Μεγάλης Ιδέας είναι ο Κωλέτης. Όμως στο πέρασμα των χρόνων η Μεγάλη Ιδέα δεν έμεινε αναλλοίωτη, άλλαξε μορφή και περιεχόμενο και προσαρμόστηκε στις ανάγκες της ιστορικής στιγμής και των πραγματικών κοινωνικών γεγονότων. Έτσι το 1897 θα δοκιμαστεί ως τραγωδία κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και ως θρίαμβος τους Βαλκανικούς πολέμους.

Όπως επισημαίνει και πάλι ο Βασίλης Κρεμμυδάς η Μ. Ι. είχε μικρότερο μερίδιο στη συγκρότηση της πολιτικής του κράτους απ’ όσο νόμιζαν και αυτό φάνηκε στον Κριμαϊκό πόλεμο το 1850, αλλά και στις εξεγέρσεις στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία και είχε αντίκτυπο σε έντονες κοινωνικές και ιδεολογικές ζυμώσεις. Μόνο που στη συνέχεια η Μεγάλη Ιδέα έγινε εργαλείο κάποιων ισχυρών και δημιουργήθηκαν πολιτικές αντιπαραθέσεις της διανόησης και έγινε όργανο έκφρασης και εκφραστής του τύπου. Και ενώ αρχικά όλα συνηγορούσαν όπως αναφέρει ο Σπ. Ζαμπέλιος, στην ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη και οι ιστορικοί προσπάθησαν να συνδέσουν τη Μεγάλη Ιδέα με τη συνέχεια του ελληνισμού, αυτή δεν είχε κοινωνική και ταξική βάση και ποτέ δεν έγινε ιδεολογία κάποιου συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού.

Με το πέρασμα των χρόνων συντελούνται σημαντικές αλλαγές σε ό,τι αφορά την εξέλιξη της τεχνολογίας, της επιστήμης, της Λογοτεχνίας και άλλων τομέων που φέρανε ανακατατάξεις. Έτσι αναπτύσσονται οι φυσικές επιστήμες, η τεχνολογία και βελτιώνεται η ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Στη δε Φιλοσοφία συναντάμε τον Θετικισμό στην τέχνη, το ρομαντισμό και στη Λογοτεχνία κυριαρχεί το μυθιστόρημα. Τα περισσότερα επιτεύγματα της ανθρωπότητας συντελούνται κατά τον 19 ο αιώνα που υπήρξε κομβικός για την ιστορία της Ευρώπης αλλά και όλου του κόσμου… Πρώτα απ’ όλα συντελείται η Βιομηχανική ανάπτυξη. Η ανακάλυψη της ατμομηχανής, του σιδηρόδρομου, του ατμόπλοιου και η εξέλιξη τους θα είναι βασικοί παράγοντες για τη διακίνηση και μεταφορά προϊόντων και ανθρώπων. Κομβικό σημείο αποτέλεσε το 1870 όταν συμβαίνει η δεύτερη λεγόμενη Βιομηχανική ανάπτυξη με τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας και του πετρελαίου που παίζουν σημαντικό ρόλο στην τελειοποίηση των συγκοινωνιών αφού κάνει την εμφάνισή του το αυτοκίνητο και κυρίως το αεροπλάνο. Δεν πρέπει να παραλείψουμε να τονίσουμε πως δημιουργείται το λεγόμενο δίδυμο Τράπεζας και Βιομηχανίας με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται το καπιταλιστικό σύστημα και να δημιουργούνται νέες δυνάμεις όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία, η Γερμανία, η Ιταλία. Οι Διεθνείς λοιπόν σχέσεις επηρεάζονται από τον επεκτατισμό, τον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, για να ακολουθήσει στη συνέχεια τον οικονομικό ιμπεριαλισμό ο πολιτιστικός και αυτό το διαπιστώνουμε τη στιγμή που εξερευνητές και ιεραπόστολοι εξαπλώνονται πέρα από τα σύνορα και τα έθνη. Έτσι βλέπουμε στον 19 ο αιώνα να υπάρχουν όλες οι σημαντικές αλλαγές που ισχύουν και στις μέρες μας όπως το καπιταλιστικό σύστημα, η εργατική τάξη, ο εθνικισμός, ο σοσιαλισμός, ο ιμπεριαλισμός.

Όσο προχωράει κανείς στη μελέτη του βιβλίου ανακαλύπτει γεγονότα που σημάδεψαν την πατρίδα μας αφού αναφέρεται σε όσα διαδραματίστηκαν από το 1833 μέχρι το 1909 και αφού απαριθμεί τα γεγονότα αναφέρεται στην άφιξη του Όθωνα και καταλήγει στο κίνημα στο Γουδί. Βέβαια σ’ αυτό το διάστημα επί βασιλείας Όθωνα και Γεωργίου Α΄ γίνεται η Ένωση των 7νήσων, της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου.

Το Ελληνικό κράτος ξεκινά μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια γιατί δημιουργείται μεγάλη αναρχία και όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις δίνει το δικαίωμα σε ξένους παράγοντες να επέμβουν. Έτσι μέσα στην οικονομική δυσπραγία που επικρατούσε, την κατάρρευση και την εξαθλίωση των αγωνιστών του 1821, την καταστροφή του ναυτικού αλλά και την γενική αποδιοργάνωση σε όλους σχεδόν τους τομείς, δίνει το ίδιο το κράτος στις λεγόμενες προστάτιδες δυνάμεις να επέμβουν… Η ιδεολογία λοιπόν που προκύπτει στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, είναι η Μεγάλη Ιδέα, που αναφέρεται στους αλύτρωτους Έλληνες και τους υπόδουλους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό, η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει και έναν εθνικισμό των Βαλκανικών χωρών. Έτσι προέκυψε το Μακεδονικό ζήτημα και ο ένδοξος Μακεδονικός αγώνας. Είναι σημαντικό βέβαια να επισημάνουμε τα σπουδαία γεγονότα που έχουν προκύψει. Πρώτο κα σημαντικό 1-12-1834 μεταφέρεται η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα. Στις 3-9-1843 δίνεται σύνταγμα και καθιερώνεται η Συνταγματική Μοναρχία. Όμως το 1862 γίνεται εκθρόνιση του Όθωνα και το 1863 φτάνει στην Αθήνα ο Γεώργιος και οι Άγγλοι παραχωρούν το 1864 τα 7νησα στην Ελλάδα και φυσικά ψηφίζεται νέο σύνταγμα και καθιερώνεται η Βασιλευόμενη Δημοκρατία. Το έτος 1875 με την παρέμβαση του Χ. Τρικούπη επιβάλλεται η Αρχή της Δεδηλωμένης. Στο μεταξύ τα γεγονότα τρέχουν. Η Κρητική Επανάσταση, η Βαλκανική κρίση, η προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα και ο ατυχής πόλεμος του 1897. Το πιο θλιβερό και παράλληλα οδυνηρό είναι ότι ξεσπά το κίνημα των Νεοτούρκων που θέλει να εκτουρκήσει όλους τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων. (Βλέπουμε πως και τώρα η ιστορία επαναλαμβάνεται από τη μεριά των γειτόνων μας).

Οι σημαντικότερες αλλαγές γίνονται στην Ελλάδα με την παρουσία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Παρ’ όλο που η Ελλάδα δεν είχε ακολουθήσει τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες, εν τούτοις το κόμμα των Φιλελευθέρων που δημιούργησε εξέφραζε μεν την ανερχόμενη αστική τάξη, όμως περιόριζε τα Ανάκτορα και τα παλιά αρχοντικά τζάκια. Κατάφερε να ισχυροποιήσει το στρατό έτσι ώστε να γίνει ικανός να αντιμετωπίσει τους δυο Βαλκανικούς πολέμους και το 1912 να ελευθερωθεί η Θεσσαλονίκη. Το γεγονός όμως της δολοφονίας του Γεωργίου του Α΄ δίνει το έναυσμα της επέμβασης πάλι των εξωτερικών παραγόντων να αναλάβει ο γερμανόφιλος Κωνσταντίνος. Το καλό που προέκυψε ήταν πως η Ελλάδα διπλασιάζεται αφού η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Κρήτη ενώνονται με την Ελλάδα. Βέβαια τα εθνικά θέματα δεν τελειώνουν. Υπάρχουν εθνικά θέματα σε Αιγαίο, Θράκη, Ήπειρο.

Δεν θα επεκταθώ στα γεγονότα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και τις επιπτώσεις που είχαν στον Ελληνισμό, ούτε στη διάσταση που δημιουργήθηκε ανάμεσα στο θρόνο και στο Βενιζέλο στο λεγόμενο διχασμό, ένα είναι το σημαντικότερο ο Βενιζέλος ζήτησε να παραχωρηθούν περιοχές όπου υπήρχε Ελληνισμός και ήταν γνωστό πως αυτοί οι πληθυσμοί αντιμετώπιζαν τον τουρκικό εθνικισμό. Στο μεταξύ ο Κ. Ατατούρκ εξοντώνει τον Ελληνικό πληθυσμό με τις γενοκτονίες. Το παράδοξο τώρα είναι πως οι Έλληνες αποβιβάζονται το 1919 στη Σμύρνη ελπίζοντας στη στήριξη Γάλλων, Άγγλων, Ιταλών. Δεν υπολόγισαν πως όλοι αυτοί θα εξασφάλιζαν τα δικά τους συμφέροντα. Άρα μας χρησιμοποίησαν…

Τα γεγονότα τα έχει γράψει η Ιστορία εγώ απλά θα σταθώ στην αντεπίθεση του Κεμαλικού στρατού με αποτέλεσμα να φτάσουμε στο 1922, να καίγεται η Σμύρνη, να κατασφάζεται ο ελληνισμός και οι λεγόμενοι σύμμαχοι Ευρωπαίοι να παρακολουθούν απαθέστατα την όλη κατάσταση. Έτσι καταλογίζονται ευθύνες και φτάνουμε στη λεγόμενοι δίκη των 6 για να ακολουθήσει στη συνέχεια η συνθήκη της Λοζάνης και αργότερα η ανταλλαγή των πληθυσμών. Ένα πρωτόγνωρο γεγονός που ιστορικά δεν είχε ξανασυμβεί. Όσο τώρα για το πολίτευμα της Ελλάδας, το 1924 ανακηρύσσεται με δημοψήφισμα η Δημοκρατία και καταργείται η Βασιλεία.

Πολλοί ιστορικοί εξέφρασαν την άποψή τους από το Στράβωνα μέχρι τον Κωλέττη και τον Καποδίστρια σχετικά με τα όρια του ελληνισμού για να δώσει ο Καποδίστριας την απάντηση στον Άγγλο υφυπουργό ότι: «Το Ελληνικόν Έθνος σύγκειται εκ των ανθρώπων οίτινες δεν έπαυσαν να ομολογούν την ορθόδοξον πίστιν και την γλώσσα των πατέρων τους….». Όσο για τα νησιά πρόβαλε τους ισχυρισμούς ότι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Ελλάδας και αυτό το βλέπουμε από τα μνημεία και την ιστορία τους… Και γω έτσι απλά ρωτώ μήπως στις μέρες μας ζούμε παρόμοιες στιγμές μόνο που οι γείτονες προβάλλουν τους δικούς τους ισχυρισμούς προκειμένου να μας πείσουν; Ρωτώ… μήπως... Το θέμα είναι πώς εμείς αντιμετωπίζουμε την κατάσταση. Η σιωπή δείχνει πολλές φορές ανοχή ή και ενοχή…

Όσο προχωράει κανείς στη μελέτη του βιβλίου, αυτής της έξοχης πραγματείας θα δει όχι μόνο τις απόψεις του Κωλέττη, του Φιλάρετου, του Συρίγου και του Βασιλείου αλλά και θα διαπιστώσει πως το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ελληνικού Κράτους στα 200 χρόνια της ζωής του ήταν ότι κατάφερε να ενσωματώσει τους πρόσφυγες από όλα τα μέρη της τουρκικής επικράτειας στα ελληνικά δεδομένα. Έτσι η Μεγάλη Ιδέα έπαψε να προβάλλεται πια. Τώρα έπρεπε να επουλωθούν τα τραύματα του πολέμου, του ξεριζωμού και να αναπτυχθεί η χώρα οικονομικά και να γίνουν προσπάθειες με τον καιρό για μια ενοποιημένη Ευρώπη άσχετα αν οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι μας είχαν προδώσει μπροστά στα δικά τους συμφέροντα υποκύπτοντας στη δύναμη του ισχυρού.

Κάνοντας μια ανασκόπηση εκείνο που θα διαπιστώσουμε είναι  πως με πρόφαση την προβολή της Μεγάλης Ιδέας στιγματίστηκαν πολλοί κυβερνήτες και οι πολιτικές τους και βίωσε ο απλός λαός την προδοσία, την ανέχεια, τη φτώχεια την απογοήτευση. Αν σταθούμε λίγο στα γραφόμενα του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης Α. Βακαλόπουλου θα δούμε πως στιγματίζει τη σπατάλη του δημοσίου χρήματος, τις αναταραχές, τους διορισμούς σε δικούς τους ανθρώπους, και γενικά τις καταχρήσεις. Έμεινα άναυδη βλέποντας την εκμετάλλευση της Μεγάλης ιδέας όταν διάβασα ότι ο Κωλέττης ήταν αυτός που εισήγαγε τη διαφθορά στην άσκηση της εξουσίας και κατασπατάλησε τα κρατικά έσοδα για λογαριασμό των φίλων του. Αναρωτιέμαι πάντα μήπως η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Δεν πρέπει βέβαια να παραλείψουμε το σημαντικό ρόλο που έπαιξε η Μεγάλη Ιδέα στην Ελληνική Λογοτεχνία. Ο Κοραής χαρακτηρίζεται ως «Φράγκος», αφού οι νέες ιδέες του έρχονται από τη Δύση. Ακολουθούν βέβαια οι απόψεις του Ψυχάρη και όπως αναφέρει ο Κρεμμυδάς υπάρχει φιλελεύθερη διασύνδεση σχετικά με τα κινήματα της Βαλκανικής, της Ευρώπης, της Ιταλίας και αλλού. Έτσι βλέπουμε πως ενώ η Μεγάλη Ιδέα ξεκίνησε σαν ιδεολογία της μεσαίας και μικρής αστικής τάξης και πέρασε από πολλές φάσεις, για να καταλήξει ως ιδεολογία της μεγαλοαστικής τάξης που τελικά οδήγησε τον ελληνισμό σε εθνικές συμφορές. Εκείνο που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι η γλώσσα μας στην πορεία των χρόνων πέρασε από πολλές διακυμάνσεις. Από αρχαΐζουσα και καθαρεύουσα φτάσαμε στη δημοτική. Μπορούμε να αναφέρουμε τον Α. Κάλβο και τον Διονύσιο Σολωμό, που ανήκαν στην 7νησιακή σχολή. Βέβαια επιδράσεις δέχτηκε από τη Δυτική παράδοση, το Δημοτικό τραγούδι αλλά και από την Οθωμανοκρατία αν δούμε την απλή δημοτική γλώσσα που χρησιμοποίησε στα απομνημονεύματά του ο Μακρυγιάννης. Με την εμφάνιση του Κώστα Βάρναλη και του Κωστή Παλαμά, γίνεται στροφή στον δημοτικισμό που μαζί με τον συμβολισμό διαγράφουν πετυχημένη πορεία στον νεοελληνικό λόγο. Ακολουθεί η μεταπολεμική γενιά του Γρυπάρη, του Πορφύρα, του Μαλακάση και άλλων. Παρουσιάζεται ένας νέος λόγος και ανανεώνεται ο Παλαμικός λυρισμός. Όμως όπως τονίζεται στο βιβλίο μια ανταρσία θα ξεκινήσει σε ανύποπτο χρόνο με την εμφάνιση του Μελαχρινού, του Σικελιανού, του Καζαντζάκη και άλλων και θα αποτελέσει μια πρωτοπορία για τις επόμενες δεκαετίες.

Τρεις είναι οι διακεκριμένοι σύγχρονοι γραμματολόγοι που ασχολήθηκαν με τη Μεγάλη ιδέα. Α΄) ο Δημαράς, Β΄) Ο Μάριο Βίτι και Γ΄) Ο Ρόντρικ Μπήτον. Η κατάληξη ήταν ότι αυτό το ιδεολογικό κενό να επιφέρει αστάθεια, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα κυρίως με την αφομοίωση των προσφύγων. Η μνημόνευση όμως των έργων του Παλαμά έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό του «Αθάνατου κρασιού του 1821». Αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε όλοι γιατί η ευθύνη πέφτει και σε μας που διαβάζουμε για τον αγώνα. Κλείνω τις σκέψεις μου που ταυτίζονται με τις απόψεις του συγγραφέα ότι πράγματι η Ελλάδα βρίσκεται σε μια «υπαρξιακή αμηχανία» σε σχέση με τους γείτονές μας κυρίως τους Τούρκους αλλά και την Ευρώπη.

Δυστυχώς όσα αναφέρθηκαν για την περίοδο του Κωλέττη εξακολουθούν να ταλανίζουν την πατρίδα μας.

Ο αγαπητός Θανάσης κλείνει το βιβλίο του με το μήνυμα που προβάλλει μέσα από τα κείμενα του Γ. Καραμπελιά και με τον οποίο συνεργάστηκε.

«Μόνο η Μεγάλη Ιδέα της επιβίωσης του Ελληνισμού στα πλαίσια μιας γεωπολιτικά, αμυντικά και πολιτιστικά αυτόνομης Ευρώπης με επίκεντρο την Αθήνα, μπορεί να έχει το οποιοδήποτε υπαρξιακό νόημα». Τα τελευταία χρόνια έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε μικρά για το παρόν, μεγαλόσχημα για το παρελθόν και νεφελώδες για το μέλλον».

Ο συγγραφέας μας κλείνει με μια παραίνεση και μια ευχή. «Ο αναγνώστης – αναγνώστρια να συνεχίσει όπως θέλει τις σκέψεις αυτές». Εγώ θα κλείσω λέγοντας πως ένα μικρό βιβλίο, μια μελέτη όπως λέει, με προβλημάτισε, με ταρακούνησε και ξύπνησε το νου και την καρδιά, να ταξιδέψω νοερά στον απανταχού ελληνισμό που από μας περιμένει το όραμα της Μεγάλης Ιδέας….

Με εκτίμηση και αγάπη

Βάσω Τριανταφυλλίδου – Κηπουρού