Του Θανάση Μουσόπουλου

« Πολλά γεννούν το δέος·/ το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά»

 «πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει»

  Ένα από τα γνωστότερα αποσπάσματα αρχαίας τραγωδίας  - διαχρονικής αξίας - είναι το πρώτο στάσιμο της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή.

  Στην  πρόσφατη συνάντησή μας (25 Φεβρουαρίου 2025) στο Λύκειον Ελληνίδων Ξάνθης, κλείσαμε το μάθημα με τα παρακάτω σχόλια και τη μετάφραση του Κ.Χ.Μύρη  από το βιβλίο «Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας», τ. 1^ος, ΟΕΔΒ, 2002.  

  «Η πλοκή της Αντιγόνης καλύπτει γεγονότα από τον θάνατο του Ετεοκλή και του Πολυνείκη έως τον θάνατο της Αντιγόνης και τη συντριβή του Κρέοντα με την αυτοκτονία του γιου του Αίμονα και της γυναίκας του Ευρυδίκης: την απαγόρευση της ταφής του Πολυνείκη από τον Κρέοντα, την ταφή του νεκρού από την Αντιγόνη, τη σύλληψή της και τον "ενταφιασμό" της στην υπόγεια φυλακή, την επιμονή του Κρέοντα, παρά τις προειδοποιήσεις από τον Αίμονα και, κυρίως, από τον Τειρεσία, και την τελική καταστροφή.

  Το πρώτο στάσιμο της τραγωδίας, που είναι, χωρίς αμφιβολία το περιφημότερο σωζόμενο χορικό τραγωδίας, ακολουθεί αμέσως μετά τη σκηνή με τον φύλακα, όπου περιγράφεται η μυστηριώδης ταφή του νεκρού Πολυνείκη. Με αφορμή το συγκεκριμένο γεγονός, ο χορός, γενικεύοντας, μιλάει για το δέος (τρόμο και θαυμασμό) που προκαλεί με τα επιτεύγματά του ο άνθρωπος, το δεινόν κατ᾽ εξοχήν, και αναφέρεται στα υλικά, κοινωνικά και πνευματικά επιτεύγματα, τα οποία μνημονεύονται λίγο-πολύ σταθερά σε ανάλογα κείμενα για την ανάπτυξη του πολιτισμού από μια αρχική κατάσταση αγριότητας.

  Το στάσιμο αυτό συνιστά, όπως έχει γραφεί, μια από τις πρωιμότερες μαρτυρίες «για το αυξανόμενο ενδιαφέρον των Ελλήνων σχετικά με την ανάπτυξη των ανθρωπίνων κοινωνιών και την αντίθεση ανάμεσα στη φύση και στον νόμο (πολιτισμό), θέματα κεντρικά στις νέες επιστημονικές, ανθρωπολογικές και πολιτικές τάσεις των μέσων του 5ου αιώνα» (Μ. Griffith)».

ΧΟΡΟΣ (στ. 332-375)

Πολλά γεννούν το δέος·

το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά·

περνά τον αφρισμένο πόντο

με τις φουρτούνες του νοτιά,

στη μέση σκάβει το βαθύ

και φουσκωμένο κύμα·

και την υπέρτατη θεά, τη Γη,

την άφθαρτη παιδεύει την ακάματη

οργώνοντας με τα καματερά

χρόνο το χρόνο φιδοσέρνοντας τ᾽ αλέτρι.

Και των αστόχαστων πτηνών

τις φυλές κυνηγά με τα βρόχια,

των αγρίων θηρίων τα έθνη,

των βυθών την υδρόβια φύτρα345

με δίχτυα πλεγμένα στριφτά,

ο τετραπέρατος· τ᾽ αγρίμι της βουνοκορφής

δαμάζει με τεχνάσματα· φορεί

στων αλόγων την πλούσια χαίτη ζυγό

και στον ταύρο, που βαρβάτος βοσκάει στα όρη.

Ένας τον άλλο δίδαξε λαλιά,

τη σκέψη, σαν το πνεύμα των ανέμων,

την όρεξη να ζει σε πολιτείες·

πώς να γλιτώνει το χαλάζι μες στ᾽ αγιάζι,

την άγρια δαρτή βροχή μέσα στον κάμπο,

ο πολυμήχανος· αμήχανος δε θ᾽ αντικρύσει

τα μελλούμενα· το χάρο μόνο

να ξεφύγει δεν μπορεί·

μόλο που βρήκε ψάχνοντας και γιατρειές

σ᾽ αγιάτρευτες αρρώστιες.

Τέχνες μαστορικές σοφίστηκε

που δεν τις βάζει ο νους

κι όμως μια στο καλό, μια στο κακό κυλάει·

όποιος κρατεί τον ανθρώπινο νόμο

και του θεού το δίκιο, που όρκος το δένει φριχτός

πολίτης· αλήτης και φυγάς,

όποιος κλωσσάει τ᾽ άδικο, μακάρι και μ᾽ αποκοτιά,

ποτέ σε τράπεζα κοινή

ποτέ μου βούληση κοινή

με κείνον που τέτοια τολμάει.

(μετάφραση Κ. Χ. Μύρης).

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ