Στις 28 Μαΐου 2025 είχα την τιμή και χαρά να επιμεληθώ και παρουσιάσω σε συνεργασία με το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Ξάνθης, σε συνεργασία με τον Νίκο Σεργκενλίδη και την Άννα Γκόσιου, στον  Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης «Οικία Μάνου Χατζιδάκι» την εκδήλωση «Το ΣΔΕ Ξάνθης τιμά τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη».

  Πήραν μέρος με αναγνώσματα, τραγούδια και χορούς εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευόμενες του Σχολείου. Παρουσιάζω τις εισηγήσεις μου και την ποιητική σύνθεση  Αντιστέκομαι και Δημιουργώ που τους αφιέρωσα. Οι  φωτογραφίες είναι  του Ντένη Σπυριάδη τον οποίο ευχαριστώ.

*

Α. ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΙΩΤΗΣ

  Τα τελευταία χρόνια έχω τη χαρά και τιμή να συνεργάζομαι με το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας της Ξάνθης, όπως και με της γείτονος Κομοτηνής. Ό,τι προτείνω γίνεται ασμένως αποδεκτό. Ο Διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί είναι ανοικτοί και εγκάρδιοι. Αυτό το μεταδίδουν σε όλους και όλες τους εκπαιδευόμενους - γιατί οι μαθητές αντανακλούν τους δασκάλους όταν οι δάσκαλοι αφοσιώνονται στα παιδιά. Φέτος που γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συμπατριώτη μας Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη, ο φίλος μου μαθητής και συνοδοιπόρος Νίκος Σεργκενλίδης αποδέχτηκε την πρότασή μου για ένα μάθημα με το θέμα αυτό στα παιδιά. Από κει σε δεύτερη φάση προέκυψε η σημερινή ανοιχτή εκδήλωση με τη συνδρομή και της αγαπητής Άννας Γκόσιου που την είχε δασκάλα μουσικής ο γιος μου. Η εκδήλωση αυτή είναι δημιούργημα των αγαπητών εκπαιδευομένων  του ΣΔΕ Ξάνθης. Χωρίς αυτές και αυτούς δεν θα γινόταν τίποτε.

*

  Θα μου επιτρέψετε, λίγα λόγια να πω πρώτα για τον Μάνο και στο δεύτερο μέρος για τον Μίκη.

Είχα τη χαρά να συναντήσω κάποιες φορές το Μάνο Χατζιδάκι, στην Ξάνθη, και να συνομιλήσω μαζί του. Το 1979 που ήρθε στην πατρίδα του για να οργανώσει πολιτιστικές/μουσικές εκδηλώσεις και αργότερα, όταν μετά από χρόνια (1992) πραγματοποιήθηκε μια συναυλία.

  Ακούγαμε από νέοι τραγούδια του Χατζιδάκι, από το ραδιόφωνο, χωρίς πάντοτε να γνωρίζουμε ότι είναι δικά του. Όταν άρχισα να ασχολούμαι συστηματικά με τη Θρακική Λογοτεχνία, συγκέντρωνα στοιχεία και για τον Μάνο, τον οποίο ενέτασσα στην ξανθιώτικη δημιουργία – ανάμεσα στους πολλούς / πολλές απόδημους των μεγάλων κέντρων. Έτσι δικαιωματικά αναφέρομαι στην ποίηση του Χατζιδάκι στη Συνοπτική Ιστορία της Θρακικής Λογοτεχνίας, που είναι η πρώτη συστηματική σχετική εργασία μου, δημοσιευμένη το 1982.

  Και ο Μάνος, όμως, πάντοτε αναφερόταν με καμάρι στη γενέτειρά του. Στο «Αυτοβιογραφικό»  του γράφει:

  «Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη του 1925 στην Ξάνθη τη διατηρητέα κι όχι την άλλη τη φριχτή που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες.».

    Ο Μάνος είναι περισσότερο γνωστός σε όλη την οικουμένη για το πλούσιο και ποικίλο μουσικό του έργο. Όμως εκτός από τη Μουσική, επιδίδεται στην ποίηση και στα πολιτιστικά έργα υποδομής – θεωρία και πράξη του πολιτισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Τρίτο Πρόγραμμα.

    Βλέπουμε τον Μάνο Χατζιδάκι, τον ξανθιώτη να συναιρεί Δύση και Ανατολή, Θράκη και Κρήτη, τον οικουμενικό δηλονότι, που αναμειγνύει όλα τα είδη λόγου και τέχνης. Με έναν ριζοσπαστικό πολιτικό λόγο.  Το επιβεβαιώνει ο Μάνος με τα βιβλία που έχει κυκλοφορήσει.  Πρώτα είναι οι δύο ποιητικές του συλλογές : “Μυθολογία” 1966 και “Μυθολογία Δεύτερη” 1982, το 1980 το βιβλίο “Σχόλια του Τρίτου” με 35 κείμενα που μεταδόθηκαν από το Τρίτο Πρόγραμμα της Ραδιοφωνίας στο διάστημα ενός έτους, Απρίλιος 1979 – Απρίλιος 1980. Το 1988 κυκλοφόρησε ο τόμος “Ο Καθρέφτης και το Μαχαίρι” με 36 κείμενα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες.  Οφείλουμε να συνυπολογίσουμε και τα μελοποιημένα από τον ίδιο ποιήματα διαφόρων ελλήνων ποιητών.

  Ο Μάνος Χατζιδάκις στην ποίησή του είναι επηρεασμένος από την εποχή του, τους τόπους και τους ανθρώπους που γνώρισε. Ώρες ώρες έχει απηχήσεις του Λόρκα, με έντονη εικονιστική διάθεση, με ρομαντική μελαγχολία και αγάπη των ξένων, όντας και ο ίδιος ξένος και μετανάστης. Οι τρόποι της Αμερικής, ο έρωτας και ο θάνατος είναι άξονες στους οποίους επανέρχεται με συντομία συχνά, συμπύκνωση και χιούμορ.  Το κυρίαρχο θέμα της ποίησης του Μάνου είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, και ως ζητούμενο και ως κατάσταση. Το φευγαλέο της ευτυχίας και το εύθραυστο της ύπαρξης. Αμφίθυμη κίνηση μεταξύ κόλασης και παράδεισου.

Ο πόλεμος είναι εραστής σκληρός

Μας θέλει μόνο μια φορά

Μοναδική / Κι ύστερα μας αφήνει

Με το στόμα ανοιχτό / Σ’ ένα χαντάκι

Με τα χέρια στη λάσπη / Και με την απορία

Γιατί να του δοθούμε

Και ένα ποίημά του αφιερωμένο - στον Οδυσσέα Ελύτη

Ό,τι χάραζε σε στίχους / Τα ’παιρνε η  θάλασσα που ’χε στα χέρια του / Ό,τι ζωγράφιζαν τα χείλια του

Τα ’σβηνε ο ουρανός που ’χε στα μάτια του

Κ’ έτσι δεν μπόρεσε να δει / Αν έπρεπε να παραμείνει Αττικός

Ή Αιγαιοπελαγίτης.

*

  Οι εκπαιδευόμενοι και οι εκπαιδευόμενες θα μας ξεναγήσουν στη ζωή και το έργο του Μάνου Χατζιδάκι, που τα παιδικά του βήματα και μπουσουλήματα τα έκανε στο μέγαρο που τώρα βρισκόμαστε…

Β. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ  ΜΕΓΑΛΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

  Είχα τη χαρά και τιμή να συνομιλήσω με τον Μίκη Θεοδωράκη το 1997 και να τον  προσφωνήσω στην Τιμητική εκδήλωση που τότε οργάνωσε  ο Δήμος Ξάνθης, με δήμαρχο τον αξέχαστο Φίλιππο Αμοιρίδη.

  Στον χαιρετισμό μου εκείνον ανέφερα έμμεσα την προηγούμενη επίσκεψη του Μίκη. Ήταν μετά τη λεγόμενη Μεταπολίτευση, στα 1975, όταν ήρθε ο Μίκης στην Ξάνθη, όπου έδωσε συναυλία. Τότε άλλο ήταν το κλίμα σε όλη τη χώρα μας. Το Πολυτεχνείο ήταν εγκατεστημένο στη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών του Δήμου Ξάνθης, το Αμφιθέατρο ήταν πανεπιστημιακό. Μετά τη συναυλία, ανέβηκε στους επάνω ορόφους όπου έγινε θερμή συζήτηση με καθηγητές και φοιτητές και φοιτήτριες. Υποσχέθηκε ότι θα ξαναρθεί στην Ξάνθη.  Δεν το λησμόνησε…

Το 1997 μετά την εκδήλωση συζήτησα μαζί του. Μου έκανε εντύπωση η απλότητα και φυσική συμπεριφορά του.  

  Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε μια μεγάλη αγκαλιά αγάπης και δημιουργίας. Έγραψε όλα τα είδη της μουσικής: περισσότερα από 1.000 τραγούδια που τραγουδήθηκαν από όλους τους ΄Ελληνες, όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα, χορωδιακή εκκλησιαστική μουσική, μουσική για αρχαίο δράμα, για θέατρο, για κινηματογράφο, έντεχνο λαϊκό τραγούδι, μετασυμφωνικά έργα. Νομίζω ότι αυτό που τον καθιστά κλασικό είναι η μελοποίηση της νεοελληνικής ποίησης, Όπως σημειώνουν οι μελετητές του είναι ο συνθέτης που έφερε την ποίηση στην καθημερινότητα, γιατί «ήθελε η μουσική του να ομιλεί ελληνικά. Να υμνεί την Ελλάδα».

  Όπως είχε εκμυστηρευθεί ο ίδιος  οι μελοποιήσεις νεοελληνικής ποίησης ήταν εκτόνωση βαθύτατη  των εσώψυχών του.

  Τρεις μεγάλοι μας ποιητές της Γενιάς του ’30 είναι οι πρώτοι που εγκαινίασαν τον  μεγαλειώδη δρόμο της μελοποίησης: Ρίτσος - Σεφέρης - Ελύτης.  Η Μεταπολεμική ποίηση, μετά τη κατοχή και τον εμφύλιο, συνεχίζει την ποίηση της Γενιάς του Τριάντα.  Σημαντικούς εκπροσώπους της κοινωνικής ποίησης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς μελοποιεί ο Μίκης Θεοδωράκης: Μανόλη Αναγνωστάκη, Τάσο Λειβαδίτη και Μιχάλη Κατσαρό.  Επίσης μελοποιεί τον Νίκο Γκάτσο.

  Κλείνοντας τον περίπατό μας, νιώθω την ανάγκη να αναφερθώ σε ένα αγαπημένο μου ποιητή, τον Μανόλη Αναγνωστάκη που φέτος τιμούμε τα 100 χρόνια από τη γέννησή του και τα είκοσι από τον θάνατό του.

   Τον καιρό της εξορίας στη Ζάτουνα, ο Μίκης μελοποίησε δύο ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη, το “Μιλώ” και τον “Χάρη 1944”, που αποτέλεσαν τον κύκλο “Αρκαδία VIII”. Αργότερα, γύρω στο 1972, ο ποιητής του έστειλε έναν νέο κύκλο ποιημάτων, τη “Λερναία Υδρα”. ΄Εγραψε τη μουσική για τα ποιήματα αυτά, που αργότερα κυκλοφόρησαν σε δίσκο, με τον τίτλο «Μπαλάντες». 

  Για να τιμήσουμε τον Μίκη διαβάζουμε το μελοποιημένο ποίημα του Μανόλη  Αναγνωστάκη «Μιλώ»:

Μιλώ για τα τελευταία σαλπίσματα των νικημένων στρατιωτών Για τα τελευταία κουρέλια από τα γιορτινά μας φορέματα Για τα παιδιά μας που πουλάν τσιγάρα στους διαβάτες Μιλώ για τα λουλούδια που μαραθήκανε στους τάφους και τα σαπίζει η βροχή Για τα σπίτια που χάσκουνε δίχως παράθυρα σαν κρανία ξεδοντιασμένα Για τα κορίτσια που ζητιανεύουνε δείχνοντας στα στήθια τις πληγές τους Μιλώ για τις ξυπόλητες μάνες που σέρνονται στα χαλάσματα Για τις φλεγόμενες πόλεις τα σωριασμένα κουφάρια στους δρόμους […] Κι αυτοί, γαλήνιοι, το δρόμο παίρνουνε π' άκρη δεν έχει Χωρίς το βλέμμα τους να σκοτεινιάσει ή να λυγίσει Όρθιοι και μόνοι μες στη φοβερή ερημία του πλήθους.

*

  Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε μια μεγάλη αγκαλιά αγάπης και δημιουργίας. Οι ποιητές τον εμπιστεύθηκαν και τον αγάπησαν. Οι εκπαιδευόμενοι και οι εκπαιδευόμενες του ΣΔΕ Ξάνθης θα μας ξεναγήσουν στη ζωή και το έργο του Μίκη Θεοδωράκη.

  Πριν, όμως,  τους παραδώσω τη σκυτάλη, θα μου επιτρέψετε να σας διαβάσω μια ποιητική σύνθεση που τους αφιερώνω:

*

Αφιερωμένο με αγάπη και ευχαριστίες σε όσους και όσες συνέδραμαν στην πραγματοποίηση της εκδήλωσης του ΣΔΕ Ξάνθης για τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη στις 28 Μαΐου 2025 - ΘΜ

Αντιστέκομαι και Δημιουργώ

1

Να συνταράξω θέλω τα νερά

του κόσμου,

του μέσα μου κόσμου.

2

Ξέρω πως μαθαίνουμε τον δρόμο μας,

ανακαλύπτοντας όσους δρόμους ξεφεύγουν

απ’ αυτόν.

Η πορεία για τη δημιουργία, πιο σημαντική

από τη δημιουργία.

3

Αγάπη θέλω ανάμεσα σε καρδιές

αγάπη θέλω ανάμεσα σε χέρια

βήμα βήμα να ενώσουμε τις ελπίδες

να ενώσουμε την πίστη

να ενώσουμε τελικά τις ανάσες μας

Μια καρδιά αρκεί για να ζούνε οι άνθρωποι...

4

Ελπίδα πίστη και αγάπη / στον κόσμο ραντίζοντας.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ - ΜΑΪΟΣ / ΙΟΥΝΙΟΣ 2025