Του Θανάση Μουσόπουλου

    Η ενασχόληση με τη Φιλοσοφία, τον Πολιτισμό και την Τέχνη, με έφερνε σε συχνή επαφή με διάφορες πλευρές της Αισθητικής, από ιστορική και θεωρητική άποψη. Έχουν συγκεντρωθεί τα τελευταία χρόνια εργασίες - αδημοσίευτες σε έντυπη μορφή, που συγκροτούν το ανέκδοτο βιβλίο μου «Αισθητική: Κεφάλαια Ιστορίας και Θεωρίας» (2025).

  Εκτός, όμως, από τα κείμενα του έργου εκείνου υπάρχουν και άλλες προσεγγίσεις μου σε θέματα τέχνης. Με την ευκαιρία των πενήντα χρόνων από τον θάνατο του Κώστα Βάρναλη έχω δημοσιεύσει πολλά κείμενα που αναφέρονται στην Τέχνη και στην Αισθητική.

 Στο σημερινό άρθρο θα προσεγγίσω σύντομα τρία σχετικά βιβλία: των Μάριου Πλωρίτη, Γιώργου Δέλιου και Κώστα Θρακιώτη.

Α.

Μάριου Πλωρίτη «Τέχνη, Γλώσσα και Εξουσία», 2η έκδοση, Εκδ. Καστανιώτη, 1989, σελ. 88

    Ο Μάριος Πλωρίτης (Πειραιάς 1919 - Αθήνα 2006) - ένας πολυτάλαντος και πολύπλευρος πνευματικός άνθρωπος:  δημοσιογράφος-κριτικός, μεταφραστής, λογοτέχνης, θεατρικός σκηνοθέτης. Άφησαν εποχή τα εβδομαδιαία άρθρα-επιφυλλίδες του στο Βήμα της Κυριακής και σε διάφορα περιοδικά. Συνιδρυτής μαζί με τους Πατσιφά και Καρύδη των εκδόσεων Ίκαρος. Η παρουσία του στην πνευματική ζωή χρονολογείται από τα χρόνια της Κατοχής οπότε, νεαρός ακόμα, συμμετείχε στην ομάδα του Καρόλου Κουν που ίδρυσε το Θέατρο Τέχνης (1942). Κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος (1967-74) διέμεινε στο Παρίσι, όπου ανέπτυξε πλούσια αντιδικτατορική δραστηριότητα.

  Σε παλιότερο κείμενό μου για τον Πνευματικό άνθρωπο σημείωνα ότι «Ο πνευματικός άνθρωπος είναι της εποχής του, δεν ταυτίζεται με την εποχή του.  Ο πνευματικός άνθρωπος πράττει δεν λέγει».

  Ο Μάριος Πλωρίτης γράφει: «Ο πνευματικός άνθρωπος δεν εξαντλεί το χρέος του, όταν περιορίζεται στη στενή ‘πνευματική’ του αποστολή. Παράλληλα μ’ αυτήν υπάρχει και η κοινωνική του αποστολή. Κι η δεύτερη είναι εξίσου σημαντική με την πρώτη … Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πολλαπλάσιο σε ώρες κρίσης – κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, ν’ αγωνιστεί, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους κάπηλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους».

  Πολύ χαρακτηριστικά στο οπισθόφυλλο του έργου «Τέχνη, Γλώσσα και εξουσία - Εννιά “επίκαιρα”  σχόλια γύρω σε τρία ατέρμονα θέματα» διαβάζουμε:

« . . . Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η Πολιτεία (κι ιδιαίτερα, η ελληνική) αντιμετωπίζει τους καλλιτέχνες με τρεις τρόπους: Είτε τους δέχεται και τους ευνοεί, όταν υπηρετούν τους κρατούντες. Είτε τους ανέχεται και τους αγνοεί, όταν δεν θίγουν τους κρατούντες. Είτε τους αποστρέφεται και τους μάχεται, όταν ενοχλούν τους κρατούντες. . .

(Ωστόσο) όταν καταδικάζουμε το κράτος (ή όποιον άλλον) πως διαφθείρει το πνευματικό και καλλιτεχνικό ήθος του τόπου, θα πρέπει την ίδια στιγμή και κάθε στιγμή να δικάζουμε και τους εαυτούς μας, ν' αναρωτιόμαστε πόση είναι η δική μας "συμβολή" σ' αυτή τη φθορά. . . πόση είναι η δική μας συμμετοχή και αποδοχή αυτής της φθοράς. . . πόσο δικαιούμαστε να γινόμαστε τιμητές των άλλων, αν δεν τιμάμε εμείς το όνομα του διανοουμένου και του καλλιτέχνη. . .».

  Το βιβλίο διαιρείται σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος (4 δοκίμια) αναφέρονται στη σχέση τέχνης και εξουσίας, το δεύτερο (2 δοκίμια) μιλά για τη γλώσσα  και το τρίτο (3 δοκίμια) αναφέρεται σε θέματα παιδείας.

  Είναι πολύ ενδιαφέροντα όλα τα δοκίμια, εμείς θα περιοριστούμε στην τέχνη. Θα παραλείψουμε όσα αναφέρονται στο κείμενο του οπισθόφυλλου.  

  Ο Πλωρίτης αναφέρεται στους τρεις τρόπους με τους οποίους το κράτος αντιμετωπίζει τους δημιουργούς: στην χειρότερη περίπτωση εχθρότητα και δίωξη, στην "καλύτερη" συγκατάβαση και ελεημοσύνη και στην πιο συνηθισμένη άγνοια και αδιαφορία.

 Εκτός από τη στάση του κράτους απέναντι στους δημιουργούς, ενδιαφέρον παρουσιάζει η κρατική πολιτιστική πολιτική. Τα ίδια θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και για τους θεσμούς αυτοδιοίκησης. Γράφει πολύ καθαρά:

«Μια αλλοπρόσαλλη πολιτιστική πολιτική, όπου άπειρα ποσά ξοδεύονται στον αέρα, ενώ οι πραγματικές ανάγκες μένουν ανικανοποίητες και γεννούν καινούριες ανάγκες και καινούριες συγκρούσεις…».

  Ο Πλωρίτης τονίζει ιδιαίτερα τον ρόλο και την ευθύνη του καλλιτέχνη απέναντι σε ό,τι συμβαίνει στην κοινωνία, και σαφώς όσον αφορά την Τέχνη και γενικότερα τον Πολιτισμό. Προχωρεί περισσότερο τη θέση του:

«Πέρα από "παιδαγωγοί", οι δημιουργοί είναι (πρέπει να είναι) και πνευματικοί "φρουροί" της κοινωνίας. Δε φτάνει να της δίνουν πνευματικά αγαθά.

  Πρέπει και να δ ι α φ υ λ ά σ σ ο υ ν   τα κοινωνικά αγαθά από τις επιδρομές των επίβουλων».

  Ένα τελευταίο σημείο από τις αναλύσεις του συγγραφέα - πολύ βασικό - είναι η ελευθερία, για την οποία ο Πλωρίτης σημειώνει:

  «Η  ε λ ε υ θ ε ρ ί α, η αδέσμευτη σκέψη και η ανεμπόδιστη έκφραση αποτελεί  π ρ ω τ α ρ χ ι κ ό   όρο για την ύπαρξη του πνευματικού και καλλιτεχνικού δημιουργού […]

   Ο άνθρωπος  ε ί ν α ι  κιόλας ελεύθερος απ’ τη στιγμή που θέλει να είναι ελεύθερος - κι είναι δούλος απ’ την ώρα που δεν α ρ ν ι έ τ α ι  τη δουλεία. Γιατί δουλεία είναι η  α β ο υ λ ί α  για ελευθερία».

  Καταλήγει (στο δοκίμιο «Σώμα δούλον, νους ελεύθερος», ΒΗΜΑ, 4.3.84):

«Η ελευθερία  ε ί ν α ι ζωοποιό οξυγόνο για τον διανοούμενο και τον καλλιτέχνη, όχι μόνο σαν υπαρκτή  σ υ ν θ ή κ η  ζ ω ή ς, αλλά και σαν  ε π ι δ ί ω ξ η  για την ύπαρξη του εαυτού του και των άλλων…».

ΣΥΝΕΧΕΙΑ-  Β. «ΕΠΙΛΟΓΗ» ΤΟΥ Γ.ΔΕΛΙΟΥ

  ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 19 ΙΟΥΝΙΟΥ 2025