Το σχεδιάζαμε αρκετό καιρό και τώρα ήρθε η ώρα… Ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης και οι Αλλιώτικες Προτάσεις του μας πηγαίνουν στα όμορφα Πομακοχώρια της Ξάνθης, εκεί, όπου η φύση ρίχνει ξεκάθαρες -στιβαρές- πινελιές, η αρχιτεκτονική σέβεται την παράδοσή της και οι άνθρωποι κρατούν εκείνη την φιλότιμη καλοσυνάτη ματιά που ταξιδεύει στον χρόνο…

Ένας αλλιώτικος, ξεχωριστός προορισμός -ο μοναδικός που συναντάται σε όλη τη χώρα- είναι ένας πολύ καλός λόγος για να ανηφορίσει κανείς στα ορεινά. Αλλά και για τους ντόπιους αποτελεί ένα πολύ καλό μάθημα πατριδογνωσίας, όπως λέει ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης. Για όποιον λόγο, πρόκειται για μια… ανήσυχη επιλογή.

Οι Πομάκοι ζουν στην οροσειρά της Ροδόπης, τόσο στην ελληνική, όσο και στη βουλγαρική πλευρά. Στη χώρα μας ζουν κυρίως στον νομό Ξάνθης, στη Ροδόπη και λιγότεροι στον Έβρο. Στον νομό μας διαβιούν οι είκοσι από τις τριάντα πέντε χιλιάδες που ζουν στη Θράκη, στους 60 οικισμούς, συνολικά, με τα μεγαλύτερα πληθυσμιακά, τον Εχίνο και τον Κένταυρό.

Ξεκινώντας από την πρώτα χιλιόμετρα, είμαστε στον κόμβο που οδηγεί στα Μοναστήρια και στην Παναγία Καλαμούς, βλέπουμε τις πινακίδες που μας στέλνουν στους αρχικούς, μικρούς οικισμούς των Πομάκων: από τη βορειοανατολική πλευρά του δρόμου πάμε προς τα χωριά Σιρόκο, Γοργόνα και απέναντι, στο Πίλημα. Λοξοδρομούμε ένα χιλιόμετρο, προς Σιρόκο και συναντούμε το καινούριο Εκκλησιαστικό Γηροκομείο. Λίγο παραπάνω, μας περιμένει ένας υπέροχος χώρος: μια κρήνη μας καλωσορίζει, εισάγοντας μας στην πομακική κουλτούρα από την αρχή, ενώ τα τραπεζάκια, το κιόσκι, αλλά και οι ψησταριές, μας καλούν για ένα πικνίκ μέσα στη φύση, «σε έναν δρόμο αθέατο κι όμως τόσο κοντά μας»…

Συνεχίζουμε προς το χωριό Διάφορο. Η άσφαλτος τελειώνει και ο χωματόδρομος που συνεχίζει μπορεί να μας οδηγήσει σε άλλους, για να πάμε προς τα Μοναστήρια, περνώντας από το χωριό Φίλια, αλλά και το Λιβάδι που οι λάτρεις των ορεινών διαδρομών γνωρίζουν πολύ καλά.

Αλλά εμείς, έχουμε φτάσει στο 8^ο χιλιόμετρο από Ξάνθη, ένα κομβικό σημείο της διαδρομής μας. «Εκεί, όπου υπήρχε ένα φυλάκιο του στρατού, μπορούμε να φωτογραφίσουμε από αριστερά ένα πέτρινο μισογκρεμισμένο γεφύρι που συνδέει το ρέμα του Γέρακα, με αυτό, της Σμίνθης, που είναι το μεγαλύτερο και που σχηματίζουν μαζί τον κυρίως Κόσυνθο», σημειώνει ο οδηγός μας. Σύντομα, βλέπουμε το Κατασκηνωτικό Κέντρο του Γέρακα, που λειτουργεί τα καλοκαίρια με την μέριμνα των Προσκόπων, συγκεντρώνοντας πολύ κόσμο.

«Θα θεωρήσουμε ότι το σημείο αυτό, στο 8, είναι μια πύλη, μια κύρια είσοδος για τα Πομακοχώρια, όπου ξεκινούν τα μεγάλα χωριά», σημειώνει, προτείνοντας και τη δημιουργία ενός info kiosk για την πληροφόρηση τουριστών και επισκεπτών της περιοχής.

Προχωράμε στην καρδιά των πομακοχωρίων. Πρώτος σταθμός, η Σμίνθη, που αποτελεί την έδρα του δήμου και όποιος έχει χρόνια να το επισκεφθεί σύντομα θα βρεθεί σε.. ένα άλλο χωριό. «Θα δουν ένα διαφορετικό χωριό από αυτό που γνωρίζαμε στο παρελθόν. Έχει εξελιχθεί σε κέντρο της περιοχής με καταστήματα, εμπορική αγορά, κίνηση, ζωή. Θα βρείτε τα πάντα από ταβέρνες και εστιατόρια μέχρι μια εμπορική αγορά για να ψωνίσετε τοπικά προϊόντα και άλλα είδη», ενημερώνει ο ξεναγός μας.

Αλλά τώρα μας οδηγεί προς την έξοδο του χωριού, στη γέφυρα που δίπλα της ένας χωματόδρομος πάει παράλληλα, με το ποτάμι και σε δέκα χιλιόμετρα, κάτω από το χωριό Ωραίο είναι η Γέφυρα του Σταμάτη, ένα παραδοσιακό γιοφύρι, που η ιχθυοκαλλιέργεια πέστροφας «σημάδευσε» την περιοχή με τη συμβολή και μιας ταβέρνας που, τουλάχιστον προ πανδημίας, μαγείρευε υπέροχα και παραδοσιακά την πέστροφα.

Όμως, βγαίνοντας πάνω στον κεντρικό μας άξονα, στα 100 μέτρα είναι το Ωραίο. «Όνομα και πράμα, μια εξαιρετική διαδρομή 12 χιλιομέτρων περίπου», την οποία μας προτείνει μετά επιτάσεως να την ακολουθήσουμε. Κάτι θα ξέρει, γι’ αυτό προχωράμε νοητά σε ένα υπέροχο τοπίο με τις κρήνες να κυριαρχούν. «Τις κατασκευάζουν περίτεχνα εις ανάμνηση των ανθρώπων τους που έχουν χάσει», μας εξηγεί, «πάνω τους αναγράφονται στιχάκια και ευχές για τους διαβάτες, που τους καλούν να δροσιστούν στη μνήμη αυτών των ανθρώπων». Συναντούμε άλλα δυο χωριά, πριν φτάσουμε στο ωραίο Ωραίο. Το πρώτο είναι ο Κύκνος «όνομα και πράγμα», ακολουθεί η επωδός, αλλά έτσι όπως βλέπουμε τα σπιτάκια του λευκά κι όμορφα να κοιτάζουν την απέναντι πλευρά με μια χαράδρα μπροστά τους, συμφωνούμε με την παρομοίωση… «σαν κύκνος»… Το δεύτερο, για να το βρούμε πρέπει να κάνουμε παράκαμψη (και ευχαρίστως) και να συναντήσουμε την Μάνταινα, με το παραδοσιακό καφενείο, μια ταβερνούλα κι ένα χωριό όμορφο και «ζωντανό»…

Κι ύστερα φτάνουμε στο Ωραίο… «Είναι ένα μπαλκόνι από τη μικρή πλατεία του οι εικόνες του είναι πανοραμικές». Εκεί και το όμορφο εκκλησάκι του Αγίου Στυλιανού. «Θα συναντήσετε πολλά παρεκκλήσια και δεν πρέπει να σας ξενίζει. Παλαιότερα υπήρχαν και Μοναστήρια». Άλλωστε, πριν εξισλαμιστούν οι Πομάκοι ήταν χριστιανοί.

Ο ξεναγός μας δίνει και μια εναλλακτική λύση για περισσότερη εξερεύνηση. «Να κατεβείτε από την Ιχθυοκαλλιέργεια, απευθείας από τον χωματόδρομο κι από κει να φτάσετε στο χωριό Θεοτόκος και, από το Λυκοδρόμιο, στην Καλλιθέα και τον Λειβαδίτη. Και μπορείτε να περάσετε από το χωριό Ρεύμα την τοποθεσία Τσάι Μαχαλά και να βγείτε στο Δασικό Χωριό στο εργοτάξιο του Δασαρχείου. Η σηματοδότηση και οδήγηση δεν έχει ιδιαίτερους κινδύνους –απαιτείται μόνο λίγη προσοχή και μπορείτε να απολαύετε όλα τα ωραία της περιοχής», μας υπόσχεται.

Γυρνώντας στην κύρια διαδρομή, μετά τη Σμίνθη, είναι η Μύκη, από τα πλέον όμορφα χωριά -«να το δείτε από ψηλά», παροτρύνει. Βλέπουμε τις γειτονιές φτιαγμένες στις δυο πλευρές του ποταμού. Είναι όμορφες οι γειτονιές, αλλά και αρκετά επικίνδυνος ο τρόπος τοποθέτησης των σπιτιών, καθώς το φούσκωμα του ποταμού προκαλεί προβλήματα. «Το χωριό είναι αμφιθεατρικά χτισμένο και υπάρχει μια διαδρομή πολύ όμορφη, από τον παράδρομο, μέσα στη Μύκη που βγάζει ως τον Κένταυρο. Πολύ όμορφη, με κερασιές, βυσσινιές και τα νερά να τρέχουν…».

Το επόμενο χωριό είναι η Γλαύκη, αλλά για να το δούμε θα πρέπει να στρίψουμε στη νέα χάραξη του δρόμου «παλιά ο δρόμος για Εχίνο περνούσε από την Γλαύκη», υπενθυμίζει. Στην Γλαύκη θα βρούμε ένα σχολικό συγκρότημα: γυμνάσιο, λύκειο και επαγγελματικό λύκειο. «Είναι ένα πολύ όμορφο χωριό, με φιλόξενους κατοίκους. Είναι αλήθεια πως όλοι οι Πομάκοι φημίζονται για την καλοσύνη τους, αλλά υπάρχουν και κάποιοι πραγματικά εξαιρετικά άνθρωποι. Θα τους βρείτε στην Γλαύκη και την Πάχνη… Πολύ ιδιαίτεροι άνθρωποι», λέει.

Με τη σκέψη αυτή, φτάνουμε στο κεφαλοχώρι, στον Εχίνο, με τους πολλούς κατοίκους και με τη γιορτή, σε λίγες μέρες, στις 6 Απριλίου για την επέτειο των Οχυρών. Στον Εχίνο ήταν το ένα από τα Οχυρά της Γραμμής Μεταξά.

Στην είσοδο του χωριού βλέπουμε το ποτάμι κι ένα όμορφο ηρώο, υπέρ των πεσόντων, κατά την εισβολή των Γερμανών αυτό γράφει πεσόντων. Ονόματα χριστιανών και μουσουλμάνων που υπενθυμίζουν τη θυσία. Ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης έχει όμως μια ιστορία να πει για το μνημείο που χρειάστηκε να… αναπροσαρμοστεί, χάριν της παρατηρητικότητας και της επιμονής συμπολίτη μας. «Βλέποντας μια παλιά φωτογραφία από τους στρατιώτες παρατήρησε πως όλα τα πρόσωπα δεν είχαν… όνομα. Ο ανώνυμος ήταν ο Ανδρέας Αλεφαντινός, από τον Μηλοπόταμο Κρήτης, που πολέμησε εδώ». Η ιστορική μνήμη αποκαταστάθηκε με ένα καινούριο λευκό μαρμάρινο μνημείο που πάνω της φιλοξενούσε πλέον όλους όσοι έπεσαν για την πατρίδα…

Από τον Εχίνο, έχουμε, λέει ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης, ένα σταυροδρόμι επιλογών. Πάμε ανατολικά προς Σάτρες, που τη χωρίζουν δέκα χιλιόμετρα από το κεφαλοχώρι. Η διαδρομή όμορφη… «ένα υπέροχο ποτάμι, με πετρόχτιστα γεφύρια που στολίζουν τις τουριστικές μπροσούρες και αποτελούν κυρίαρχο θέμα σε φωτογραφικές συνθέσεις για τα Πομακοχώρια «Στο Νοσοκομείο Ξάνθης, θα δείτε αναπαραστάσεις από αυτά τα γεφύρια», σημειώνει... Εκτός από τα γεφύρια μας προτείνει να δούμε κι εκείνα τα «σιδερένια καρεκλάκια», που θυμίζουν τα καλάθια που χρησιμοποιούσαν οι καλόγεροι στα Μοναστήρια των Μετεώρων. «Μπαίνουν στα συρματόσχοινα που θα δείτε εκεί, και γεφυρώνουν την απέναντι πλευρά του ποταμού»… Πολύ μικροί καλλιεργητές τα χρησιμοποιούν σήμερα για να πάνε στο χωράφι τους. «Τέτοια καρεκλάκια, θα βρείτε και στα πρώτα μέτρα στο Σιρόκο, όπου με τον ίδιο τρόπο -σπρώχνοντας την τροχαλία, πάνω από το καλάθι- οι αγρότες πηγαίνουν στα μικρά κομματάκια γης»…

Εκεί, στο τελείωμα του ασφαλτόδρομου, προς Σάτρες, οι… ανήσυχοι μπορούν να πάρουν χωματόδρομους που φτάνουν στην περιοχή του Ιάσμου στην Ροδόπη, στο ύψος των χωριών Αμαξάδες και Σούνιο και να βγουν σε κτηνοτροφικούς οικισμούς όπως το Υδροχώρι, τα Άσκυρα…

Η δεύτερη επιλογή, θα μας πάει στα Μελίβοια και το Δημάριο, όπου θα βρούμε την ασφάλτινη διαδρομή για τη συνοριακή ζεύξη με τη Βουλγαρία. «Τα τελευταία χιλιόμετρα από το ύψος της Κοτύλης μέχρι το Δημάριο, το τοπίο γίνεται… ελβετικό», επισημαίνει και μας μεταφέρει τη συνήθεια των μαθητών του, από την περιοχή, όπου το καλοκαίρι κάνουν τις βουτιές τους σ’ αυτά τα υπέροχα βουνίσια νερά. «Το Δημάριο είναι το χωριό των ιερωμένων», συνεχίζει τις πληροφορίες, «οι περισσότεροι σπουδαστές του Ιεροσπουδαστηρίου είναι από το συγκεκριμένο χωριό, το χωριό των χοτζάδων», όπως λέει…

Τώρα είναι η ώρα να κατευθυνθούμε προς Θέρμες, όπου σήμερα η διαδρομή μας οδηγεί στη συνοριακή διάβαση του Αγίου Κωνσταντίνου, ενώ τέσσερα χιλιόμετρα μετά είναι το Ζλάτογκραντ, με κίνηση όλο το χρόνο και ιδιαίτερα τα καλοκαίρια.

Οι Άνω Θέρμες, οι Μέσες Θέρμες και τα Λουτρά Θερμών είναι μια μικρή απόδραση από μόνη της. Καλό είναι να ψάξουμε το Ανάγλυφο του Μίθρα του Ταυροκτόνου… Φυσικά να πάμε στα ιαματικά λουτρά, γιατί εκτός από τις ευεργετικές τους ιδιότητες, το σημείο αποτελεί μια εναλλακτική πρόταση τουρισμού. Με ένα μικρό αντίτιμο μπορούμε να δοκιμάσουμε αυτή τη μορφή ευεξίας αν βέβαια, αντέχουμε στους 30 με 50 βαθμούς Κελσίου -είναι αρκετά ζεστό- αλλά και να κάνουμε μια όμορφη βόλτα στην ύπαιθρο. Άλλωστε, δίπλα στα Λουτρά «όμορφες ψησταριές σας υπόσχονται πολύ καλό φαγητό». Για το οποίο, είναι ξακουστή η Κοττάνη, με το αγροτουτουριστικό σημείο που υπάρχει εκεί: μια παραδοσιακή ταβέρνα που έγινε μέσω του προγράμματος Leader. Ο ιδιοκτήτης θα μας ξεναγήσει στον πάνω όροφο όπου έχει στήσει ένα μουσείο με αντικείμενα από την αγροτική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή των Πομάκων. «Πολλοί έρχονται στην Ξάνθη για επαγγελματικούς λόγους και ζητούν να πάνε σε αυτήν την ταβέρνα, 60 χιλιόμετρα από την πόλη», σχολιάζει…

Η περιοχή είναι έτοιμη να εξερευνηθεί να βρούμε, περισσότερα σημεία, τα δικά μας, όπως προτρέπει ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης.

«Τα πομακοχώρια είναι ένα κεφάλαιο για την περιοχή μας. Κι όσο περνούν τα χρόνια, τόσο μεγαλύτερη είναι η αξία τους και οι εικόνες αυτές, που δείχνουν μακρινές και ξεχασμένες, γίνονται ακόμα πιο πολύτιμες», επισημαίνει στο τέλος της διαδρομής μας. Αυτής της ιδιαίτερης, της ανήσυχης, της αλλιώτικης πρότασης…

Την επόμενη Παρασκευή θα κάνουμε τον αθέατο γύρο της Λίμνης Βιστωνίδας… Ραντεβού, εδώ^. στην Όμορφη πόλη 89,9…

Ακούστε τον Δ.Γκαγκαλίδη.